Mỹ gia tăng sức ép phi thuế quan với Trung Quốc

Tạm dừng thuế quan chỉ là khoảng lặng ngắn ngủi

Bầu không khí lạc quan về khả năng sẽ sớm đạt được một thỏa thuận dài hạn giữa Mỹ và Trung Quốc nhanh chóng nhường chỗ cho sự ngờ vực khi các cuộc đàm phán tiếp theo gần như bế tắc, còn các vấn đề cốt lõi như công nghệ, kiểm soát xuất khẩu và khoáng sản chiến lược vẫn chưa có lối ra.

Hôm 30-5, trong một bài đăng trên mạng xã hội Truth Social, Tổng thống Mỹ Donald Trump cáo buộc Trung Quốc đã vi phạm thỏa thuận về thuế quan với Mỹ, dù không giải thích rõ chi tiết. Đại diện Thương mại Mỹ Jamieson Greer sau đó nói rằng Trung Quốc đã không dỡ bỏ các hàng rào phi thuế quan như được thống nhất theo thỏa thuận giảm thuế hôm 12-5 giữa hai nước.

Trả lời phỏng vấn kênh CNBC, ông Greer cho biết khi Trung Quốc đáp trả thuế suất của Mỹ, họ cũng ban hành các biện pháp phi thuế quan như đưa các công ty Mỹ vào danh sách đen và hạn chế xuất khẩu nam châm đất hiếm, bộ phận quan trọng trong sản xuất ô tô, máy bay và chất bán dẫn. “Họ đã dỡ bỏ thuế quan như chúng tôi nhưng đối với một số biện pháp đáp trả khác, việc rút lại diễn ra chậm chạp”, ông Greer nói.

Trong một cuộc phỏng vấn khác, Bộ trưởng Tài chính Mỹ Scott Bessent cũng thừa nhận các cuộc đàm phán đang “gần như đình trệ” và có thể phải chờ tới một cuộc điện đàm giữa Tổng thống Donald Trump và Chủ tịch Tập Cận Bình để tạo động lực mới. Và trong bối cảnh đó, các biện pháp gây sức ép phi thuế quan đang liên tiếp được Washington tung ra, báo hiệu một cuộc đối đầu toàn diện hơn với Bắc Kinh.

Khi giao lưu giáo dục trở thành điểm nóng

Một trong những động thái gây chấn động dư luận quốc tế là việc Mỹ tuyên bố “tích cực thu hồi” visa của sinh viên Trung Quốc, đồng thời tăng cường kiểm soát với các hồ sơ du học mới từ Trung Quốc và Hồng Kông (Trung Quốc), đặc biệt trong các lĩnh vực “nhạy cảm”. Cùng lúc, Mỹ còn cấm Đại học Harvard tuyển sinh viên quốc tế, cáo buộc trường này có liên hệ với Đảng Cộng sản Trung Quốc - một quyết định sau đó đã bị tòa án liên bang chặn lại.

Bộ Ngoại giao Trung Quốc đã chỉ trích động thái của Mỹ là vô cớ, “mang tính chính trị và phân biệt đối xử”, gây tổn hại nghiêm trọng đến quyền và lợi ích hợp pháp của sinh viên Trung Quốc, gây bất ổn tâm lý trong cộng đồng du học sinh, cũng như làm gián đoạn hoạt động trao đổi văn hóa giữa hai nước. Phía Trung Quốc cũng đã gửi công hàm phản đối cho phía Mỹ.

Các biện pháp thắt chặt kiểm soát này không chỉ làm dấy lên làn sóng lo lắng trong giới sinh viên, mà còn đe dọa phá vỡ một trong những trụ cột mềm của quan hệ song phương - giao lưu giáo dục. Một sinh viên Trung Quốc giấu tên tại Harvard chia sẻ với Washington Post: “Mọi người đều nói, làm sao có thể xảy ra chuyện này?”.

Trung Quốc hiện là nước có số lượng sinh viên quốc tế lớn thứ hai tại Mỹ, chiếm khoảng 25% tổng số sinh viên nước ngoài trong năm học 2023-2024. Tuy nhiên, số lượng du học sinh Trung Quốc tại Mỹ đã giảm từ khoảng 370.000 hồi năm 2019 xuống còn khoảng 277.000 vào năm 2024, một phần do căng thẳng gia tăng giữa hai nền kinh tế lớn nhất thế giới và sự giám sát chặt chẽ hơn của Chính phủ Mỹ đối với một số sinh viên Trung Quốc.

Các học giả nhận định, việc đóng băng kênh giao lưu quan trọng này sẽ chỉ làm gia tăng vòng xoáy đối đầu giữa hai cường quốc. Nỗi lo ngại vẫn chưa lắng dịu, ngay cả khi Tổng thống Donald Trump hôm 30-5 đã có động thái trấn an dư luận, cho biết “các du học sinh Trung Quốc sẽ ổn”.

Mỹ siết xuất khẩu các công nghệ quan trọng

Căng thẳng công nghệ tiếp tục là một điểm nóng trong quan hệ Mỹ - Trung Quốc. Ngày 13-5, không lâu sau khi kết thúc đàm phán tại Geneva, Bộ Thương mại Mỹ đã cảnh báo các doanh nghiệp trên thế giới không sử dụng chip AI Ascend của Huawei, với lý do điều này “có thể vi phạm các quy định kiểm soát xuất khẩu của Mỹ”. Đây là bước đi mới nhất của Mỹ trong chuỗi nỗ lực nhằm cản trở Trung Quốc phát triển công nghệ trí tuệ nhân tạo (AI) tiên tiến.

Không dừng lại ở đó, giới chức Mỹ mới đây tiếp tục yêu cầu các công ty phần mềm thiết kế chip như Cadence, Synopsys, Siemens EDA dừng bán sản phẩm cho các đối tác Trung Quốc. Việc hạn chế xuất khẩu chip và phần mềm thiết kế sẽ tác động trực tiếp tới các dự án công nghệ cao, đặc biệt trong lĩnh vực hàng không, sản xuất máy bay dân dụng C919 - biểu tượng cho sự nỗ lực tự chủ công nghệ của Trung Quốc.

Đáp trả lại những sức ép này, phía Trung Quốc đã lên tiếng cáo buộc Washington “phá hoại” đồng thuận đạt được tại Geneva và gọi các biện pháp gây sức ép này là “hành vi bắt nạt đơn phương và bảo hộ điển hình”. Bộ này cũng cho biết bất kỳ ai hỗ trợ phía Mỹ thực thi các chính sách này đều có thể vi phạm luật pháp Trung Quốc, và đối mặt với các án phạt.

“Trung Quốc rõ ràng không thể hài lòng”, bà Yanmei Xie, một nhà phân tích địa chính trị độc lập, nhận định “rõ ràng là trong các lĩnh vực bán dẫn tiên tiến và AI, Mỹ muốn các quốc gia phải lựa chọn phe. Vì vậy, quá trình tách rời công nghệ vẫn tiếp diễn, bất chấp việc hai nước đã tạm dừng leo thang căng thẳng thương mại”.

Theo các chuyên gia, trong khi Mỹ siết xuất khẩu công nghệ, Trung Quốc có thể đáp trả bằng việc kiểm soát chặt nguồn cung khoáng sản đất hiếm - nguyên liệu thiết yếu cho quốc phòng, y tế, công nghệ cao. Trung Quốc hiện xử lý khoảng 90% sản lượng đất hiếm toàn cầu và đã áp đặt kiểm soát xuất khẩu để đáp trả thuế quan của Mỹ.

Tác động từ các biện pháp này là rất đáng kể. Hãng xe Ford (NYSE:F) mới đây đã phải tạm thời đóng cửa một nhà máy ở Chicago chuyên sản xuất xe đa dụng sau khi một nhà cung cấp của hãng này hết loại nam châm đất hiếm chuyên dụng. Các chuyên gia cho rằng, việc hạn chế xuất khẩu đất hiếm sẽ giúp Bắc Kinh có lợi thế chiến lược trong các vòng đàm phán tiếp theo với Washington.

Khả năng Mỹ áp dụng các biện pháp trừng phạt tài chính

Bên cạnh các biện pháp gây sức ép hiện nay, một nhà kinh tế hàng đầu của Trung Quốc cảnh báo rằng căng thẳng thương mại Mỹ - Trung có thể lan sang lĩnh vực tài chính. Khi đó, các biện pháp trừng phạt tài chính có thể “trở thành mặt trận mới” trong cuộc cạnh tranh giữa Mỹ và Trung Quốc.

Theo ông Lian Ping, Chủ tịch Diễn đàn Các nhà kinh tế trưởng Trung Quốc, mặc dù xác suất xảy ra các biện pháp trừng phạt toàn diện là thấp, Mỹ có thể áp dụng chiến lược “ban đầu nhắm vào các thực thể cụ thể của Trung Quốc, sau đó dần mở rộng phạm vi để cuối cùng đẩy Trung Quốc ra khỏi hệ thống đồng đô la Mỹ”.

Tuy vậy, ông Lian Ping cũng đánh giá rằng Mỹ sẽ rất khó thực hiện các biện pháp trừng phạt tài chính toàn diện như cắt Trung Quốc khỏi hệ thống thanh toán liên ngân hàng quốc tế SWIFT hoặc đóng băng tài sản bằng đồng đô la của Trung Quốc. Bởi điều này sẽ gây tổn hại nghiêm trọng cho chính hệ thống tài chính toàn cầu do vai trò trung tâm của Trung Quốc trong thương mại và đầu tư quốc tế.

Nếu Trung Quốc bị loại khỏi SWIFT, các quốc gia có quan hệ thương mại và đầu tư với Trung Quốc sẽ chuyển sang sử dụng hệ thống CIPS của Trung Quốc, làm suy yếu tầm quan trọng của SWIFT. Ngoài ra, việc đóng băng tài sản bằng đồng đô la của Trung Quốc cũng khó xảy ra, trừ khi bùng nổ xung đột quân sự thực sự, bởi điều này sẽ làm tổn hại uy tín của Chính phủ Mỹ và thúc đẩy xu hướng phi đô la hóa toàn cầu - điều từng xảy ra sau khi Mỹ đóng băng khoảng 300 tỉ đô la dự trữ ngoại hối của Nga.

Để chuẩn bị cho các kịch bản này, chuyên gia Lian Ping đề xuất Trung Quốc nên đẩy nhanh quốc tế hóa đồng nhân dân tệ, mở cửa hơn nữa thị trường tài chính, đảm bảo sự trung lập của châu Âu. Bắc Kinh cũng có thể cân nhắc tăng vừa phải khoản nợ đối với Mỹ đồng thời giảm dần lượng tài sản bằng đồng đô la mà không cần bán tháo toàn bộ trái phiếu chính phủ Mỹ. Việc nắm giữ một lượng nhất định trái phiếu chính phủ Mỹ có thể được sử dụng như một công cụ để “gây sức ép lên thị trường trái phiếu Mỹ và đối phó với các lệnh trừng phạt của Mỹ”.

Nhìn chung, với những diễn biến căng thẳng gia tăng như hiện nay, triển vọng để đàm phán Mỹ - Trung đạt được một thỏa thuận toàn diện về các vấn đề cốt lõi là không cao. Bức tranh quan hệ Mỹ - Trung dự kiến sẽ ngày càng phân cực, khi các biện pháp phi thuế quan của Mỹ đang đẩy hai nền kinh tế lớn nhất thế giới vào một chu kỳ đối đầu mới, sâu sắc và toàn diện hơn, có thể gây ra những hệ lụy khó lường cho kinh tế toàn cầu.