NIM không còn là điểm tựa của ngành ngân hàng, mà là công nghệ số

Trong bối cảnh công nghệ lan tỏa mạnh mẽ trên mọi lĩnh vực, ngành ngân hàng - vốn luôn nằm trong nhóm tiên phong về đổi mới tại Việt Nam - đang bước vào một giai đoạn chuyển dịch rõ nét. Những thay đổi này không chỉ thể hiện ở cách tổ chức lại mạng lưới nhân sự, mà còn phản ánh qua khả năng tối ưu chi phí vận hành và nâng cao hiệu quả tạo doanh thu trên mỗi lao động. Đáng chú ý, sau chín tháng đầu năm 2025, tổng quy mô nhân sự toàn ngành ghi nhận mức giảm so với cuối năm 2024 - một diễn biến đáng chú ý trong nhiều năm qua.

Tuy nhiên, bức tranh này không đồng nhất giữa các ngân hàng mà phân hóa tùy theo mô hình kinh doanh. Một nhóm ngân hàng thu hẹp nhân sự, đẩy mạnh đầu tư vào các kênh công nghệ số nhằm giảm chi phí cố định và nâng cao tính linh hoạt trong vận hành. Ngược lại, một số ngân hàng lớn lựa chọn mở rộng có chọn lọc, tập trung vào các vị trí liên quan đến công nghệ, dữ liệu và chăm sóc khách hàng trực tuyến nhằm chuẩn bị cho giai đoạn tăng tốc tiếp theo. Để nhận diện tác động từ chuyển đổi số trong ngành, cần xem xét đồng thời hai khía cạnh: mức độ tối ưu hóa chi phí vận hành và khả năng cải thiện năng suất trên mỗi nhân viên.

Bối cảnh sức khỏe tài chính và thay đổi chiến lược

Quí 3-2025 ghi nhận lợi nhuận trước thuế toàn ngành ngân hàng tăng tốc trở lại, phản ánh đà phục hồi rõ rệt của hoạt động cốt lõi và mảng dịch vụ trong bối cảnh tín dụng tiếp tục thuận lợi. Tổng thu nhập hoạt động tăng 16% so với cùng kỳ, nhưng thu nhập lãi thuần chỉ tăng 13,1%, thấp hơn nhiều so với mức tăng trưởng tín dụng. Diễn biến này cho thấy biên lãi ròng vẫn chịu sức ép, phản ánh hiệu quả sinh lời trên mỗi đồng tín dụng đang giảm khi các ngân hàng buộc phải hạ lãi suất cho vay để mở rộng dư nợ và hỗ trợ khách hàng. Trong môi trường cạnh tranh ngày càng gay gắt và biên lãi liên tục co hẹp, xu hướng nâng cấp công nghệ trở thành bước đi thiết yếu tại mỗi ngân hàng - không chỉ để bám sát tốc độ chuyển đổi số, mà còn nhằm tối ưu chi phí và củng cố hiệu suất sinh lời.

Khi dư địa cải thiện biên lãi hạn chế, tối ưu chi phí trở thành giải pháp trọng tâm để bảo toàn hiệu quả kinh doanh. Trong đó, chi phí dự phòng rủi ro tín dụng phụ thuộc lớn vào các yếu tố bên ngoài như quy định pháp lý, chất lượng tài sản và khả năng trả nợ của khách hàng, từ đó, khiến ngân hàng khó có thể chủ động cắt giảm. Đối với chi phí hoạt động, đây lại là phần mà các ngân hàng có thể kiểm soát tốt hơn. Vì khoản chi này chịu tác động trực tiếp vào năng lực quản trị nội bộ, bao gồm cách tổ chức nhân sự, mức độ tự động hóa quy trình và khả năng ứng dụng công nghệ vào vận hành. Chính vì vậy, trong bối cảnh biên lãi suy giảm kéo dài, việc tái cấu trúc mô hình hoạt động và đẩy mạnh đầu tư số hóa đang trở thành chìa khóa giúp các ngân hàng duy trì năng lực cạnh tranh và cải thiện hiệu suất tổng thể.

Dữ liệu nhiều năm trở lại đây cho thấy biên lãi ròng của ngành ngân hàng liên tục thu hẹp, phản ánh tác động đan xen của chính sách lãi suất thấp. Trong khi biên lãi giảm, các ngân hàng lại ghi nhận bước tiến quan trọng ở mặt bằng chi phí. Giai đoạn 2016-2019, tỷ lệ chi phí hoạt động trên tổng thu nhập hoạt động (CIR) luôn duy trì trên 40%, nghĩa là cứ 10 đồng doanh thu tạo ra ngân hàng phải chi đến 4 đồng cho vận hành. Tuy nhiên, từ sau năm 2020, bức tranh đã thay đổi đáng kể: CIR giảm từ 38,66% năm 2020 về quanh mức 35% trong năm 2024. Đến năm 2025, dựa trên kết quả kinh doanh chín tháng, tỷ lệ này lần đầu tiên rơi về mức thấp kỷ lục 31,4%. Diễn biến này cho thấy ngành ngân hàng đang liên tục cải thiện hiệu quả hoạt động trước sức ép duy trì biên lợi nhuận, đồng thời chủ động nắm bắt làn sóng chuyển đổi số.

Quá trình cơ cấu lại chi phí đang diễn ra sâu rộng ở cả tầm chiến lược lẫn vận hành. Ở cấp độ tổ chức, nhiều ngân hàng tinh giản bộ máy, loại bỏ các tầng trung gian và thúc đẩy tự động hóa nhằm giảm sai sót, tăng tốc phê duyệt và chuẩn hóa quy trình. Song song đó, lực lượng bán hàng truyền thống được tái cấu trúc theo hướng ưu tiên kênh số, giúp giảm chi phí cố định trên mỗi đơn vị doanh thu. Ở chiều sâu công nghệ, đầu tư cho hạ tầng số đã được nâng lên cấp độ mới: từ nâng cấp core banking, phát triển trợ lý số, triển khai cổng dịch vụ khách hàng tự động, đến tối ưu hệ thống vận hành để cắt giảm tỷ lệ xử lý thủ công. Trong bối cảnh công nghệ trí tuệ nhân tạo (AI) và chuỗi khối (blockchain) ngày càng phổ biến, các ngân hàng cũng đẩy mạnh dữ liệu hóa hoạt động quản lý quan hệ khách hàng (CRM), triển khai thuật toán dự báo hành vi để cá nhân hóa sản phẩm cũng như tối ưu hành trình khách hàng với chi phí cận biên gần như bằng không.

Nhờ các bước chuyển đổi mang tính nền tảng này, lợi nhuận ngành ngân hàng có thêm điểm hỗ trợ vững chắc trong bối cảnh biên lãi thu hẹp kéo dài. Việc giảm mạnh chi phí không chỉ giúp củng cố hiệu quả hoạt động ở hiện tại, mà còn tạo dư địa tài chính để tiếp tục đầu tư cho các dự án số hóa trong tương lai, hình thành một vòng tròn hiệu quả tự củng cố - nơi công nghệ giúp giảm chi phí, từ đó lại tạo nguồn lực để đầu tư sâu hơn vào công nghệ.

Xu hướng công nghệ định hình năng suất nhân sự

Mặt bằng chi tiêu cho công nghệ đang bước vào giai đoạn cao nhất trong nhiều năm, nhờ lực đẩy từ nhu cầu tối ưu chi phí vận hành và kỳ vọng ngày càng cao của khách hàng đối với trải nghiệm số. Ước tính trong năm 2024, tổng đầu tư công nghệ của ngành ngân hàng đạt 32.437 tỉ đồng, tương đương 14,85% tổng chi phí hoạt động. Con số này thể hiện rõ cam kết chiến lược dài hạn của các ngân hàng đối với hạ tầng số, dữ liệu tập trung và mô hình vận hành mới. Với quán tính đầu tư mạnh mẽ này, xu hướng nâng cấp công nghệ sẽ tiếp tục bứt tốc trong thời gian tới để củng cố lợi thế chi phí và nâng cao năng lực cạnh tranh dịch vụ trong ngành ngân hàng.

Bên cạnh chi phí công nghệ, biến động quy mô nhân sự cũng phản ánh một khía cạnh quan trọng trong tiến trình chuyển đổi số của ngành. Tính đến năm 2025, 27 ngân hàng thương mại niêm yết có tổng cộng 275.063 lao động. So với cuối năm 2024, lực lượng nhân sự giảm hơn 4.100 người, tương đương 1,5%, dù vẫn cao hơn mức 271.900 của năm 2023. Điều này cho thấy xu hướng thu hẹp nhân sự diễn ra có chọn lọc và phân hóa mạnh giữa các ngân hàng. Trái với suy nghĩ phổ biến rằng chuyển đổi số luôn kéo theo việc cắt giảm nhân sự, nhiều ngân hàng lớn lại chủ động mở rộng đội ngũ: TCB tuyển thêm khoảng 680 người, VPB bổ sung 270 nhân sự, và MBB tăng thêm khoảng 250 lao động. Đây cũng đều là những ngân hàng dẫn đầu về đầu tư công nghệ. Điều này cho thấy chuyển đổi số không đồng nghĩa với cắt giảm nhân sự, mà là tái cấu trúc lại nguồn lực - thu hẹp ở những mảng truyền thống, nhưng mở rộng ở các vị trí có giá trị gia tăng cao như công nghệ, dữ liệu và chăm sóc khách hàng số.

Để đánh giá đầy đủ tác động của công nghệ trong ngành ngân hàng, việc quan sát quy mô nhân sự chỉ cung cấp một góc nhìn hạn chế. Yếu tố phản ánh rõ ràng nhất hiệu quả của chuyển đổi số chính là năng suất trên mỗi nhân sự - cụ thể là mức doanh thu mà một nhân viên có thể tạo ra. Biểu đồ 2 thể hiện tổng thu nhập bình quân mỗi quí trên một nhân sự, qua đó cho thấy một xu hướng nhất quán: năng lực tạo doanh thu trên mỗi lao động đang tăng lên đáng kể trên toàn hệ thống, dù trong năm 2024 từng xuất hiện một số điều chỉnh ngắn hạn. SHB đứng đầu với thu nhập bình quân 1,12 tỉ đồng mỗi nhân sự, trong năm nay, ngân hàng này vẫn tuyển thêm 135 người. Theo sau là TCB và MBB với 1,03 tỉ đồng và 0,85 tỉ đồng. Nhóm ngân hàng quốc doanh cũng ghi nhận mức năng suất cao, khi CTG đạt 0,86 tỉ đồng và VCB đạt 0,74 tỉ đồng trên mỗi nhân sự; trong năm, CTG tuyển thêm khoảng 40 người, còn VCB giảm gần 500 nhân sự.

Những dữ liệu này cho thấy tác động của công nghệ đến quy mô lao động có sự phân hóa, trong khi công nghệ tác động rõ rệt đến khả năng khai thác doanh thu trên mỗi nhân sự - tức nâng cao năng suất lao động. Gần đây, xu hướng phổ biến trong ngành là cắt giảm những vị trí có thể tự động hóa, đồng thời mở rộng nhân sự ở các mảng mà con người - với sự hỗ trợ của công nghệ - tạo ra giá trị cao hơn. Chẳng hạn, BID đã phát triển phần mềm BIDV SCF - nền tảng tài trợ chuỗi cung ứng nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động của doanh nghiệp chuỗi cung ứng. CTG cũng đẩy mạnh ứng dụng AI vào hoạt động, triển khai chatbot và cổng thông tin khách hàng, qua đó nâng cao khả năng hỗ trợ 24/7, tối ưu năng suất và giảm phụ thuộc vào quy trình thủ công. Những chuyển dịch này minh chứng cho vai trò ngày càng sâu của công nghệ trong việc nâng cấp chất lượng nhân sự, mở rộng biên doanh thu và tạo lợi thế cạnh tranh bền vững cho các ngân hàng.

Những thay đổi trên cho thấy một thông điệp nhất quán: chuyển đổi số không còn là lựa chọn mà đã trở thành chiến lược sống còn của các ngân hàng. Việc đẩy mạnh đầu tư công nghệ - từ hạ tầng lõi, dữ liệu đến tự động hóa quy trình - đang giúp các ngân hàng tạo dựng lợi thế cạnh tranh rõ rệt trong bối cảnh môi trường kinh doanh ngày càng khốc liệt và biên lợi nhuận tiếp tục bị thu hẹp. Ở góc độ nguồn nhân lực, quá trình này không chỉ tinh giản nhân sự mà còn thay đổi sâu sắc cấu trúc việc làm. Các ngân hàng đang hình thành nhu cầu lớn hơn cho các nhóm vị trí yêu cầu kỹ năng công nghệ số và khai thác dữ liệu.