Khi thế giới dịch chuyển, Việt Nam có kịp bước vào bản đồ bán dẫn?

Vietstock - Khi thế giới dịch chuyển, Việt Nam có kịp bước vào bản đồ bán dẫn?

Những biến động toàn cầu trong chuỗi cung ứng và cam kết chính sách mạnh mẽ mở ra cơ hội để Việt Nam bứt phá ngành bán dẫn, trái tim của nền kinh tế số. Nhưng cơ hội ấy không tự chuyển hóa thành lợi thế nếu Việt Nam không vượt qua thách thức về nhân lực, hạ tầng và cạnh tranh FDI trong khu vực.

Động thái tăng tốc của các tập đoàn lớn

Dòng chuyển dịch vốn và công nghệ những năm gần đây đã xuất hiện những tín hiệu rõ ràng hướng về Việt Nam. Mới nhất là thương vụ Panjit International mua 95% cổ phần Torex Việt Nam Semiconductor, công ty con của Torex Semiconductor (Nhật Bản) tại khu công nghiệp VSIP II.

Torex Việt Nam nổi bật về đóng gói, thử nghiệm với công nghệ USP (ultra small package). Nhà máy này trở thành mảnh ghép chiến lược để Panjit mở rộng năng lực OSAT tại Đông Nam Á, hợp nhất hoạt động với MetaWells nhằm phục vụ các lĩnh vực AI, ô tô, năng lượng xanh.

Quyết định đặt cược vào Việt Nam phản ánh nhu cầu cấp thiết của các tập đoàn quốc tế trong việc đa dạng hóa địa điểm sản xuất và nâng khả năng chống chịu chuỗi cung ứng.

Tương tự, Intel, nhà đầu tư lớn trong lĩnh vực bán dẫn tại Việt Nam, đang chuẩn bị mở rộng khi tuyển thêm kỹ thuật viên và nhân sự sản xuất đến cuối năm 2025.

Ông Kenneth Tse, Tổng giám đốc Intel Products Vietnam, chia sẻ tập đoàn chuyển một phần hoạt động lắp ráp, đóng gói, kiểm định từ Costa Rica sang Việt Nam, đồng thời mong muốn chính quyền TPHCM hỗ trợ nhanh thủ tục vận hành máy móc và đảm bảo an ninh hàng không trong quá trình nhập thiết bị. Khi hoàn tất, Việt Nam sẽ trở thành mắt xích sản xuất trọng yếu trong mạng lưới toàn cầu của Intel, tăng cường vị thế chiến lược của quốc gia trong ngành bán dẫn.

Những diễn biến này đến trong bối cảnh Việt Nam hiện có hơn 170 dự án FDI bán dẫn với tổng vốn gần 11,6 tỉ đô la, tập trung chủ yếu ở thiết kế, đóng gói và kiểm thử (OSAT). Bức tranh đang sáng hơn khi nhiều tập đoàn đánh giá Việt Nam là "điểm tựa" an toàn và hiệu quả, nâng vị thế Việt Nam trong chuỗi cung ứng bán dẫn toàn cầu.

Sự thăng hạng của Marvell Việt Nam là minh chứng sinh động: từ đội ngũ kỹ sư chỉ tham gia kiểm định thiết kế hơn 10 năm trước, nay họ giữ vai trò chủ đạo trong các dự án DSP tốc độ cao như Marvell® Alaska® A 800G hay Nova 1.6 Tbps PAM4 DSP - nền tảng hạ tầng dữ liệu AI toàn cầu.

Theo Tổng giám đốc Marvell Việt Nam, ông Lê Quang Đạm, Việt Nam đã vượt Israel để trở thành trung tâm R&D lớn thứ ba của Marvell, chỉ sau Mỹ và Ấn Độ, với hơn 500 kỹ sư. Thành tựu này vừa khẳng định năng lực kỹ sư Việt, vừa mở ra viễn cảnh FDI bán dẫn góp phần chuyển dịch Việt Nam lên các phân khúc giá trị cao.

Làn sóng R&D lan rộng. Qualcomm tháng 6-2025 ra mắt trung tâm R&D AI đầu tiên Đông Nam Á tại Việt Nam. Samsung xây trung tâm R&D lớn nhất khu vực tại Hà Nội; SAP đầu tư 150 triệu EUR phát triển R&D; NVIDIA xúc tiến trung tâm AI; Fujikin và Injungbo cũng triển khai dự án tại Hà Nội và Đà Nẵng... Với môi trường chính trị - kinh tế ổn định, vị thế quốc tế ngày càng lớn, Việt Nam trở thành mắt xích quan trọng trong mạng lưới đổi mới sáng tạo toàn cầu.

Thách thức trên đường đua khu vực

Tuy nhiên, đằng sau đà tăng trưởng là những thách thức chiến lược có thể hạn chế khả năng bứt phá của Việt Nam trên bản đồ bán dẫn. Trở về từ hội thảo thu hút FDI tại Malaysia gần đây, bà Trần Thị Hải Yến, Giám đốc Trung tâm xúc tiến đầu tư phía Nam, chia sẻ rằng cạnh tranh giữa các quốc gia ASEAN đang ở mức quyết liệt nhất.

Trong mắt chuyên gia quốc tế, Việt Nam nổi bật nhờ sự ổn định chính trị và chính sách thu hút công nghệ cao đang đi đúng hướng. Tuy nhiên, các nước khác cũng đang điều chỉnh chiến lược mạnh mẽ.

Malaysia, với Penang, "Thung lũng Silicon của Đông Nam Á", có hệ sinh thái OSAT lớn nhất khu vực cùng chuỗi cung ứng hỗ trợ hoàn chỉnh, từ nhà cung cấp vật liệu đến thiết bị. Chính phủ Malaysia đưa ra ưu đãi thuế cao và cơ chế hỗ trợ hạ tầng chuyên biệt cho các nhà máy bán dẫn.

Singapore lại sở hữu lợi thế về nhân lực chất lượng cao, tiêu chuẩn bảo vệ sở hữu trí tuệ hàng đầu và năng lực thu hút các hãng fabless cũng như nhà máy chế tạo tiên tiến (GlobalFoundries là ví dụ).

Thái Lan và Philippines đang đẩy mạnh ưu đãi thuế trực tiếp cho ngành OSAT, đưa vào các gói hỗ trợ R&D và đào tạo kỹ sư; trong khi Indonesia theo đuổi chiến lược "chip gắn với công nghiệp xe điện", hướng đến thu hút chuỗi cung ứng bán dẫn cho xe điện dựa trên lợi thế tài nguyên nickel.

So với những đối thủ này, Việt Nam bước vào cuộc đua với không ít rào cản. Những doanh nghiệp FDI hiện nay phần lớn chỉ tham gia hai công đoạn: thiết kế và đóng gói-kiểm thử. Các mắt xích giá trị cao như chế tạo tấm wafer (fab) hầu như vắng bóng. Trong khi đó, đầu tư một nhà máy fab tiên tiến có thể lên đến 5-20 tỉ đô la, đòi hỏi môi trường chính sách ổn định, hạ tầng điện, nước, khí siêu sạch đảm bảo liên tục và chuẩn mực quốc tế về logistics.

Báo cáo của Deloitte năm 2024 cho thấy Việt Nam chỉ mới có hơn 40 doanh nghiệp trong chuỗi giá trị bán dẫn, tập trung ở ba đô thị lớn. Để tiến lên các công đoạn cao hơn như đóng gói tiên tiến (advanced packaging) hay chế tạo wafer, Việt Nam cần nguồn nhân lực không chỉ đông về số lượng mà còn sâu về kỹ năng, điều hiện vẫn là thách thức lớn dù số kỹ sư bán dẫn đang tăng rất nhanh.

Hạ tầng vẫn là điểm nghẽn. Ngành bán dẫn đòi hỏi nguồn điện 24/7 ổn định, nước siêu tinh khiết, khí sạch, logistics đặc thù. Chỉ vài phút mất điện cũng có thể làm hư hại dây chuyền trị giá hàng trăm triệu đô la, khiến Việt Nam phải cạnh tranh trực tiếp với Singapore và Malaysia, những nước có hạ tầng điện, nước, logistics tốt nhất trong khu vực.

Về chính sách, dự thảo Luật Công nghệ cao sửa đổi mở ra cơ hội nhưng cũng gây tranh luận. Giấy chứng nhận doanh nghiệp công nghệ cao hiện chỉ có hiệu lực 5 năm, khiến nhà đầu tư khó hoạch định dự án dài hạn 10-20 năm. Các ý kiến cũng cho rằng việc đề xuất bỏ cơ chế chứng nhận để doanh nghiệp tự đánh giá có thể giảm thủ tục nhưng tạo rủi ro về nhất quán hậu kiểm.

TS Bùi Xuân Minh, Trưởng nhóm nghiên cứu thiết kế bán dẫn và Công nghiệp 4.0 (Đại học RMIT Việt Nam), nhấn mạnh Việt Nam cần củng cố ba trụ cột: ưu đãi thuế đủ tầm, hạ tầng kỹ thuật chuẩn quốc tế, và hệ thống pháp lý mạnh về sở hữu trí tuệ. Việc đầu tư một nhà máy chế tạo bán dẫn quốc gia có thể tạo "hiệu ứng mỏ neo", thu hút cả hệ sinh thái hỗ trợ, doanh nghiệp vật liệu, thiết bị đến đầu tư. Song song, hợp tác với Synopsys, TSMC, Samsung, Marvell để chuyển giao công nghệ và chuẩn hóa đào tạo sẽ nâng chất nguồn nhân lực nội địa.

TS Minh nói: "Chúng ta cần tích hợp các môn học như thiết kế vi mạch, vi điện tử và vật lý bán dẫn vào chương trình đào tạo. Nhưng quan trọng hơn, cần xây dựng mối liên kết chặt chẽ giữa giới học thuật và doanh nghiệp để đào tạo ra nguồn nhân lực sẵn sàng cho công việc thực tế".

Báo cáo gần đây cho thấy Việt Nam đã hoàn thành 10/38 nhiệm vụ trong Chiến lược phát triển ngành bán dẫn và 9/34 nhiệm vụ trong Chương trình phát triển nhân lực. Lãnh đạo Chính phủ liên tục làm việc với NVIDIA, Samsung, Intel để thúc đẩy hợp tác bán dẫn trong các chuyến ngoại giao cấp cao.

Đây là tín hiệu tích cực nhưng cần tốc độ nhanh hơn để bắt kịp cuộc đua trong khu vực. Nếu khắc phục điểm nghẽn về nhân lực, hạ tầng và thể chế, Việt Nam có thể bước sang giai đoạn "tạo năng lực nội sinh", phát triển doanh nghiệp công nghệ cao riêng và chiếm chỗ trong chuỗi giá trị toàn cầu. Cửa sổ vàng đang mở, nhưng thời gian không còn nhiều.

Với chiến lược đồng bộ này, Việt Nam không chỉ "đón" FDI mà còn tạo lực đẩy nội sinh, biến cơ hội thành sức mạnh lâu dài và thực hiện giấc mơ trở thành trung tâm bán dẫn chiến lược của Đông Nam Á, góp phần vào sự phát triển bền vững của nền kinh tế số quốc gia.

Lê Hoàng