Dịch vụ bao thanh toán tại Việt Nam cần gì để khai phá tiềm năng lớn?

Vietstock - Dịch vụ bao thanh toán tại Việt Nam cần gì để khai phá tiềm năng lớn?

Ngày 12/08/2025, tại Hà Nội, Hiệp hội Ngân hàng Việt Nam (VNBA) phối hợp với Tổ chức Tài chính Quốc tế (IFC) tổ chức tọa đàm chính sách về hoạt động bao thanh toán tại Việt Nam.

Đây là một sự kiện quan trọng nhằm cung cấp cái nhìn sâu sắc về tiềm năng của bao thanh toán, cũng như những giải pháp và định hướng khả thi giúp biến bao thanh toán trở thành công cụ tài chính phổ biến, hỗ trợ hiệu quả cho các doanh nghiệp và nền kinh tế.

Phát biểu khai mạc, Tiến sĩ Nguyễn Quốc Hùng - Phó Chủ tịch kiêm Tổng Thư ký VNBA nhấn mạnh, bao thanh toán là một công cụ tài chính quan trọng giúp doanh nghiệp, đặc biệt là các doanh nghiệp nhỏ và vừa (SME), cùng với doanh nghiệp xuất nhập khẩu cải thiện dòng tiền và mở rộng hoạt động sản xuất kinh doanh mà không cần tài sản bảo đảm. Bao thanh toán đã được triển khai rộng rãi và đạt hiệu quả cao ở nhiều quốc gia trong khu vực.

Mặc dù hành lang pháp lý đã được hoàn thiện với Luật Các tổ chức tín dụng sửa đổi và Thông tư số 20/2024/TT-NHNN, nhưng tại Việt Nam, dư nợ bao thanh toán hiện chỉ đạt khoảng 16,000 tỷ đồng, chiếm tỷ lệ rất nhỏ so với tổng dư nợ toàn hệ thống gần 17 triệu tỷ đồng. Điều này chỉ ra rằng tiềm năng phát triển của bao thanh toán tại Việt Nam vẫn còn rất lớn.

Hiện các ngân hàng và tổ chức tín dụng dành mối quan tâm sâu sắc đến chủ đề này, nhất là trong bối cảnh tín dụng đang chịu nhiều áp lực, bao thanh toán là công cụ hỗ trợ vốn hiệu quả, giúp khách hàng tiếp cận nguồn tài chính một cách an toàn và bền vững hơn.

Tiến sĩ cũng đề nghị các tổ chức tín dụng nên chủ động nghiên cứu sâu hơn về công cụ bao thanh toán, không chỉ dưới góc độ sản phẩm tài chính mà còn là giải pháp hỗ trợ doanh nghiệp và thúc đẩy nền kinh tế, nhất là trong bối cảnh Nghị quyết 68-NQ/TW về phát triển kinh tế tư nhân mới được ban hành với nhiều cơ chế hỗ trợ hoạt động tài chính, tín dụng. Trong thời gian tới, bao thanh toán sẽ còn nhiều dư địa để phát triển, đặc biệt khi có sự tham gia sâu hơn từ các tổ chức tài chính quốc tế.

Tại tọa đàm, ông Jinchang Lai - Chuyên gia trưởng, Nhóm Tư vấn các Định chế Tài chính châu Á và Thái Bình Dương, IFC cho rằng, để tạo điều kiện thuận lợi cho sự phát triển của bao thanh toán cần sử dụng ngôn ngữ và chuẩn mực quốc tế thống nhất, đồng thời rà soát các hạn chế trong cơ chế pháp lý để tránh gây bất lợi cạnh tranh.

Bao thanh toán cần bao gồm các yếu tố cấu thành đầy đủ như bảo đảm tín dụng và cơ chế tài khoản chỉ định (lockbox), vốn là chuẩn mực quốc tế nhưng hiện chưa được quy định trong Thông tư 20. Ngoài ra, việc quản lý rủi ro hệ thống cần là trách nhiệm của cơ quan quản lý, trong khi rủi ro kinh doanh thông thường thuộc về tổ chức tài chính.

Theo bà Phan Thanh Nga - Chuyên gia sản phẩm của Vietcombank, tổng dư nợ của bao thanh toán toàn cầu hiện đang tăng trưởng ổn định 8% mỗi năm, tuy nhiên, dù có dư địa phát triển lớn, tổng giá trị các giao dịch bao thanh toán của Việt Nam mới chỉ chiếm 0.12% so với khu vực châu Á Thái Bình Dương.

Bà Nga cũng đề xuất điều chỉnh định nghĩa về bao thanh toán để đồng bộ với thông lệ quốc tế, áp dụng cơ chế miễn truy đòi theo từng giai đoạn và nới lỏng điều kiện tín dụng để tăng khả năng tiếp cận vốn cho doanh nghiệp SME.

Tại tọa đàm, bà Lại Minh Thúy (Citibank chi nhánh TP.HCM), đại diện nhóm các ngân hàng nước ngoài đã chia sẻ ba vướng mắc chính trong việc triển khai bao thanh toán tại Việt Nam, bao gồm quy định về hợp đồng và KYC, đánh giá tín dụng và chứng từ và bao thanh toán xuyên biên giới.

Theo đó, bà Thúy đề xuất cần có những điều chỉnh về quy trình KYC và đánh giá tín dụng để phù hợp với thông lệ quốc tế, đồng thời giải quyết các vướng mắc liên quan đến đăng ký khoản vay nước ngoài và giới hạn đồng tiền.

Bà Nguyễn Thị Quỳnh Nga - Giám đốc Sản phẩm và Giải pháp Techcombank cho biết, doanh nghiệp SME hiện gặp khó khăn lớn về vốn lưu động và tài sản bảo đảm, thường ở thế yếu khi đàm phán với đối tác. Bao thanh toán giúp khắc phục bằng cách định giá khoản phải thu dựa trên uy tín người mua, cải thiện dòng tiền và mở rộng kinh doanh.

Thông tư 20 có nhiều điểm mới, như mở rộng đối tượng cho khách hàng cư trú và không cư trú; linh hoạt về ngoại tệ; nới mục đích sử dụng vốn; kéo dài thời hạn tối đa 1 năm; bổ sung bao thanh toán điện tử, hợp vốn và dịch vụ liên quan. Mặc dù vây, vẫn tồn tại một số khó khăn, gồm từ phía khách hàng là nhu cầu bao thanh toán miễn truy đòi, vướng mắc hạch toán; từ phía ngân hàng là khó kiểm tra trùng lặp thế chấp khoản phải thu, thẩm định khách hàng không cư trú, thiếu chuẩn mực quốc tế thống nhất, một số hình thức ít áp dụng.

Bà Nga kiến nghị áp dụng tập quán quốc tế; hoàn thiện pháp lý cho bao thanh toán xuất nhập khẩu; cho phép linh hoạt thẩm định và cấp hạn mức; xây dựng cơ sở dữ liệu khoản phải thu; Bộ Tài chính ban hành hướng dẫn hạch toán thống nhất; hướng dẫn nghiệp vụ với khách hàng không cư trú; thúc đẩy số hóa qua hóa đơn điện tử, hợp đồng số, blockchain và quản lý dữ liệu tập trung.

Tại toạ đàm, các ngân hàng đã nêu nhiều tình huống thực tế phát sinh trong giao dịch LC và bảo lãnh theo Thông tư 20, Thông tư 39 và các văn bản liên quan, như khách hàng hủy giao dịch vào phút chót dù LC đã phát hành, gây rủi ro thu hồi tiền ứng trước; sự cố kỹ thuật hoặc thay đổi khách hàng làm chậm tiến độ thanh toán; ngân hàng ứng tiền cho người bán nhưng người mua mất khả năng thanh toán, phát sinh rủi ro không bảo đảm. Các ý kiến đề nghị làm rõ và thống nhất giữa quy định trong nước và thông lệ quốc tế, vì một số quy định Thông tư 20 chưa đồng bộ.

Tại phiên thảo luận, các chuyên gia thống nhất 4 vấn đề pháp lý then chốt cần ưu tiên, đó là làm rõ quyền sở hữu khoản phải thu khi bên bán phá sản; xử lý điều khoản chống chuyển nhượng trong hợp đồng mua bán để không áp dụng cho bao thanh toán; bảo đảm quyền đơn vị bao thanh toán thu hồi nợ trực tiếp từ bên mua; xác định thứ tự ưu tiên thanh toán khi xử lý tài sản bảo đảm.

Đây là những vấn đề nền tảng, quan trọng hơn cả các chi tiết kỹ thuật. Nếu không giải quyết triệt để, lĩnh vực bao thanh toán khó phát triển. Để thực hiện, các chuyên gia cho rằng, cần có sự phối hợp giữa Ngân hàng Nhà nước, Hiệp hội Ngân hàng, các cơ quan tư pháp và cộng đồng doanh nghiệp. Về phía IFC, cần tiếp tục đối thoại và hỗ trợ kỹ thuật nhằm thúc đẩy khung pháp lý hoàn thiện trong những năm tới.

Huy Khải