'Thanh toán điện tử không có tác hại mà chỉ có... tác lợi'

"Nếu Việt Nam sớm phổ biến rộng rãi hình thức thanh toán không dùng tiền mặt thì không có tác hại mà chỉ có... tác lợi. Đó là việc kiểm soát dòng tiền chặt chẽ hơn, giúp minh bạch nền tài chính và hỗ trợ đắc lực cho công tác phòng chống tham nhũng", ông Lê Thanh Vân nói với PV Tuổi Trẻ Online bên hành lang Quốc hội sáng 10-6.

"Hỗ trợ đắc lực cho phòng chống tham nhũng"

* Theo ông, tạo được thói quen thanh toán số thì sẽ có những lợi ích nào?

Cái lợi dễ thấy được nhất là kiểm soát được sự gia tăng về tài sản. Thứ hai là giúp cơ quan thuế biết được hoạt động giao dịch thương mại của các cá nhân, tổ chức kinh tế. Điều này có ý nghĩa rất lớn trong công tác phòng chống tham nhũng. 

Nếu xã hội chỉ dùng tiền mặt đơn thuần thì dòng tiền sẽ không kiểm soát được hết. Ngân hàng Nhà nước sẽ không kiểm soát được lưu lượng dịch chuyển của đồng tiền giữa các khu vực nhà nước - tư nhân - nhà nước.

Hiện nay các công cụ quản lý, nền tảng hỗ trợ cho phòng chống tham nhũng cũng rất tốt. Một cá nhân khi có sự tăng giảm bất thường từ tài khoản thì ngân hàng sẽ nắm được và cung cấp cho cơ quan chống tham nhũng khi có yêu cầu. Cá nhân đó sẽ phải giải trình nguồn gốc số tiền đó.

Nếu dùng tiền mặt quá phổ biến trong lưu thông giao dịch thường ngày như hiện nay, người ta có thể đem tiền mặt đi đút lót. Khi áp dụng thanh toán số, có đưa tiền cũng không thể tiêu được bởi số tiền tiêu dùng sẽ bị khống chế.

* Việc thay đổi thói quen thanh toán đã từng được đặt vấn đề chưa?

Chủ trương thanh toán bằng công nghệ đã được tôi đặt vấn đề với Thủ tướng Chính phủ cách đây mười mấy năm rồi. Đề xuất của tôi lúc đó là giới hạn ở một chừng mực nào đó tiền mặt trong giao dịch thông thường. Ví dụ tiền mặt mỗi lần giao dịch tối đa 5-10 triệu đồng, nhiều hơn số này thì phải thanh toán số.

"Thói quen thanh toán cũ vẫn đang là rào cản"

* Tại sao xu hướng thanh toán số hiện nay vẫn chưa được chấp nhận nhiều?

Một là nền tảng công nghệ của chúng ta chưa đáp ứng được thanh toán điện tử. Dù các nhà cung cấp dịch vụ thanh toán số đã có các ứng dụng như iPay, mobile money... nhưng tính phổ biến ngay cả trong phương tiện thực hiện giao dịch cũng chưa đồng bộ.

Thứ hai là thói quen tiêu tiền mặt kiểu "tiền trao cháo múc" vẫn còn rất phổ biến. Trong khi đó an ninh về thanh toán điện tử cũng chưa bảo đảm, người dân chưa thấy yên tâm khi giao dịch điện tử. Người ta chưa được bảo đảm quyền lợi khi gửi tiền qua hệ thống điện tử, khi có rủi ro thì không được bảo vệ, không biết được tiền đã mất đi đâu.

Một nhà chức trách từng nói "việc mất tiền từ thanh toán điện tử trước hết người tiêu dùng phải chịu trách nhiệm" rõ ràng đang làm sự e ngại gia tăng, nền tảng thanh toán điện tử chưa đủ khiến người dân yên tâm hoàn toàn.

* Với hạ tầng kỹ thuật đang được đầu tư và sự phát triển nhanh của đời sống, liệu hình thức thanh toán số có trở thành xu hướng tương lai tại nước ta?

Chắc chắn là một xu hướng của tương lai! Khi công nghệ, hình thức giao tiếp của những giao dịch điện tử trong kỷ nguyên số đang thay đổi từng ngày, không chóng thì chầy thanh toán không dùng tiền mặt sẽ trở thành xu hướng.

* Vậy đặt vấn đề cổ vũ không dùng tiền mặt ở thời điểm hiện nay đã thích hợp chưa?

Phát động ngày không dùng tiền mặt ở thời điểm này là hết sức phù hợp. Chúng ta đang đón đầu để xã hội dần thích nghi thói quen mới, bỏ thói quen tiêu dùng truyền thống. Hơn nữa là bảo đảm góp phần vào kiểm soát tài sản của cá nhân.

Mặt khác, việc này cũng góp phần cho việc chi tiêu minh bạch hơn, ngành thuế sẽ rất tiện lợi và áp dụng luật chuẩn xác.

"Khuyến khích trước, bắt buộc khi đủ điều kiện"

* Ông có đề xuất gì để thúc đẩy thanh toán số không?

Chúng ta nên có lộ trình. Từ vận động, thuyết phục cho đến bắt buộc về sau này. Ví dụ tất cả công dân Việt Nam đủ tuổi chịu trách nhiệm pháp lý bắt buộc phải có tài khoản để thanh toán. Cần đưa ra lộ trình thích hợp để người dân hiểu và dần áp dụng thanh toán điện tử. 

Song song với đó, cần hoàn thiện về cơ sở hạ tầng kỹ thuật. Từ các hàng tạp hóa ở nơi heo hút xa xôi nhất cũng phải có phương tiện kỹ thuật hỗ trợ cho việc thanh toán điện tử. Điều này ở một số quốc gia đã áp dụng rất hiệu quả.

Ví dụ ở Tanzania, doanh nghiệp Halotel của chúng ta hoạt động chỉ cần bán một cái sim cơ quan thuế Tanzania cũng nắm được, vì mua bán đều thanh toán qua hệ thống điện tử. Hệ thống ngân hàng của họ rất tốt, kiểm soát được ngay đầu vào khi hai bên thực hiện giao dịch.

Sau khi làm được hai việc trên, chúng ta sẽ áp dụng thanh toán điện tử bắt buộc. Có như thế thì nền tài chính mới minh bạch, chúng ta mới theo kịp được xu hướng công nghệ mới. Và dần tiết giảm chi phí in tiền mặt của Nhà nước.

* Bộ Thông tin - truyền thông đang có chủ trương đẩy mạnh xây dựng nền tảng cho mạng 5G. Đây sẽ là một động lực để chúng ta tin rằng hình thức thanh toán điện tử sẽ rất có điều kiện để phổ biến?

Lúc này là rất hợp lý. Chúng ta phải thích nghi với sự thay đổi của công nghệ số, của trí tuệ nhân tạo. Đó là ứng dụng quản lý xã hội, quản lý tài chính, ngân hàng rất tốt. Nhưng tôi muốn nhấn mạnh là cần phải có lộ trình thích hợp, nếu áp dụng bắt buộc đường đột quá thì điều kiện sẽ chưa đủ.