Investing.com -- Sự kết hợp giữa định giá cổ phiếu cao ngất ngưởng, lãi suất cao và một Tổng thống mới thực hiện các hành động táo bạo có thể sẽ tiếp tục khiến thị trường chứng khoán biến động trong tương lai gần. Bên cạnh những yếu tố gây biến động này, chỉ số S&P 500 vừa ghi nhận hai năm tăng trưởng trên 20% liên tiếp. Do đó, nếu năm nay chúng ta chứng kiến lợi nhuận trung bình hoặc dưới mức trung bình và các đợt biến động mạnh, điều đó cũng không quá ngạc nhiên. Nếu chúng ta đúng về biến động, rất có thể những đặc điểm hành vi tồi tệ nhất của các nhà đầu tư sẽ bị kích thích. Với khả năng này, chúng ta nên tạm rời xa những chủ đề thị trường hay kinh tế thông thường và chuyển hướng sang nghiên cứu kinh tế hành vi.
Khi bật CNBC hoặc Bloomberg, các bình luận viên sẽ thảo luận về nền kinh tế, lợi nhuận doanh nghiệp và chính trị. Họ đưa ra những chủ đề này cùng nhiều vấn đề khác như là lý do giải thích tại sao các thị trường, nhóm tài sản và chứng khoán cụ thể lại có những biến động như vậy. Mặc dù các lý do này có giá trị, nhưng bản năng hành vi của nhà đầu tư mới là yếu tố quan trọng nhất quyết định sự dao động ngắn hạn và lại ít được truyền thông đề cập. Với vai trò to lớn nhưng thường bị xem nhẹ của tâm lý học trong thị trường tài chính, chúng ta cần học cách kiểm soát tốt hơn cảm xúc và suy nghĩ của mình, từ đó đưa ra những quyết định sáng suốt hơn.
Kinh tế học hành vi là gì?
Kinh tế học hành vi nghiên cứu tâm lý cá nhân và nhóm liên quan đến các lý thuyết kinh tế và thị trường truyền thống. Mục tiêu là hiểu rõ hơn về cách mà các cá nhân đưa ra quyết định đầu tư.
Kinh tế học truyền thống và hầu hết các lý thuyết thị trường đều giả định rằng con người hành động một cách lý trí. Họ cho rằng, vì lý trí, con người luôn đưa ra quyết định vì lợi ích tốt nhất của bản thân. Ngược lại, kinh tế học hành vi thừa nhận rằng con người phi lý và thường bị ảnh hưởng bởi những thành kiến và cảm xúc nhận thức thường đi ngược lại lợi ích tốt nhất của họ.
Kinh tế học hành vi giúp giải thích tại sao thị trường đôi khi hành xử không thể đoán trước và tại sao các nhà đầu tư "có lý trí" lại đưa ra những lựa chọn dường như phi lý.
Các lý thuyết chính trong kinh tế học hành vi
Các đoạn văn dưới đây mô tả một số thiên kiến và quá trình tư duy quan trọng mà chúng ta đều mang trong mình và ảnh hưởng đến quyết định đầu tư của chúng ta. Khi đọc, hãy thử suy ngẫm xem chúng có thể ảnh hưởng như thế nào đến quyết định của chính bạn.
Tính hợp lý có giới hạn
Khái niệm này, được giới thiệu bởi nhà kinh tế học và người đoạt giải Nobel Herbert Simon, cho thấy rằng các cá nhân có nguồn lực nhận thức hạn chế và không thể xử lý tất cả thông tin cần thiết để đưa ra quyết định hoàn toàn hợp lý. Đơn giản là, khả năng tiếp nhận của chúng ta có giới hạn.
Để vượt qua sự hạn chế này, chúng ta thường sử dụng các phương pháp rút gọn để đưa ra những quyết định "đủ tốt". Simon gọi quá trình thích ứng này là "satisficing". Thuật ngữ này được tạo thành từ hai từ "satisfy" (thỏa mãn) và "suffice" (đủ).
Lý thuyết triển vọng
Lý thuyết này được phát triển bởi các nhà khoa học đoạt giải Nobel Daniel Kahneman và Amos Tversky, giải thích cách mà con người đánh giá các tổn thất và lợi nhuận một cách không đồng đều. Nhiều nghiên cứu cho thấy rằng phần lớn mọi người dễ bị ảnh hưởng bởi sự ái ngại đối với tổn thất, tức là chúng ta cảm thấy đau đớn hơn với việc mất mát so với cảm giác vui mừng khi thu được lợi nhuận. Sự thiên lệch này dẫn đến hành vi né tránh rủi ro khi đối diện với các cơ hội thu lợi và chấp nhận rủi ro khi phải đối mặt với tổn thất. Nói cách khác, chúng ta có xu hướng tiếp tục đầu tư vào những vị thế thua lỗ thay vì những vị thế có lợi nhuận.
Neo giá
Hiện tượng này xảy ra khi con người quá chú trọng vào một thông tin ban đầu (được gọi là "neo") khi đưa ra quyết định. Ví dụ, nhiều nhà đầu tư thường xuyên bị ám ảnh bởi mức giá mà họ đã mua một tài sản. Trong trường hợp này, họ có thể coi đó là giá trị hợp lý của cổ phiếu, ngay cả khi các yếu tố xung quanh thay đổi. Do đó, nếu cổ phiếu giảm giá, họ có thể nghĩ rằng nó đang bị định giá thấp, bất kể nguyên nhân khiến giá cổ phiếu giảm là gì.
Quá tự tin
Nhiều nhà đầu tư chuyên nghiệp và cá nhân đánh giá quá cao kiến thức và khả năng dự đoán biến động thị trường của họ. Sự tự tin thái quá này có thể dẫn đến việc giao dịch quá mức và chấp nhận rủi ro, từ đó thường xuyên gây ra những kết quả đầu tư không như mong muốn.
Các sòng bạc và trang web cá cược thể thao thường khai thác sự thiên kiến này. Theo mặc định, xác suất thắng của người chơi cá cược luôn thấp hơn 50%. Càng chơi hay cá cược nhiều, khả năng thua lỗ càng cao. Vậy tại sao nhiều người vẫn tiếp tục cá cược và tham gia đánh bạc? Họ tin rằng mình sở hữu một chút kiến thức hoặc kỹ năng mà người khác không có. Chính đặc điểm hành vi này cũng xuất hiện ở không ít nhà đầu tư.
Hành vi bầy đàn
Mọi người thường theo dõi hành động của người khác, đặc biệt là những người được coi là "chuyên gia" hoặc được xem là nổi tiếng. Thuật ngữ "influencer" trên mạng xã hội cũng có thể áp dụng cho nhiều người trong giới truyền thông tài chính. Càng trong tình huống không chắc chắn, sự thiên kiến này càng mạnh mẽ. Hành vi bầy đàn, khi đủ mạnh, có thể dẫn đến các bong bóng và sụp đổ khi các nhà đầu tư đẩy giá lên hoặc xuống dựa trên hành động của người khác.
Nếu không có hiện tượng này, giá trị cổ phiếu sẽ ổn định. Người bán sẽ xuất hiện khi định giá trở nên cao, và người mua sẽ vào cuộc khi giá trở nên rẻ. Hiện nay, định giá cổ phiếu vẫn đang ở mức kỷ lục mặc dù có sự lo ngại ngày càng tăng về nền tảng kinh tế cơ bản của thị trường.
Hãy cùng tìm hiểu cách những khái niệm này có thể ảnh hưởng đến các thị trường tài chính.
Kinh tế học hành vi ảnh hưởng đến thị trường tài chính như thế nào
Kinh tế học hành vi có những tác động quan trọng nhưng thường bị bỏ qua đối với thị trường tài chính. Bằng cách hiểu rõ các yếu tố tâm lý ảnh hưởng đến hành vi của nhà đầu tư, chúng ta có thể giải thích tốt hơn các bất thường trên thị trường và phát triển các chiến lược nhằm giảm thiểu ảnh hưởng của chúng đến lợi nhuận của mình.
Bong bóng và vỡ bong bóng
Các lý thuyết kinh tế truyền thống không giải thích được tại sao bong bóng tài sản hình thành và tại sao chúng cuối cùng lại vỡ. Nếu mỗi nhà đầu tư đều có lý trí và hoàn toàn nắm bắt tất cả thông tin có sẵn, thì ai sẽ là người trả giá quá cao cho cổ phiếu, từ đó tạo ra bong bóng? Tương tự, tại sao nhà đầu tư lại bán thay vì mua khi cổ phiếu trở nên rẻ?
Hành vi theo đám đông và sự tự tin quá mức có thể là sự kết hợp thắng lợi trong các thị trường tăng trưởng. Tuy nhiên, những hành vi này thường phải trả giá đắt. Sự kết hợp giữa niềm tin rằng mình có thể tạo ra lợi nhuận vượt trội so với mức trung bình trong dài hạn và cảm xúc tương tự của đám đông có thể đẩy các thị trường và giá trị tài sản cá nhân vượt xa mức định giá hợp lý.
Quá trình này có thể mang tính chu kỳ. Khi các nhà đầu tư say mê với những khoản lãi của mình, sự tự tin gia tăng. Trong quá trình này, họ trở nên ít lý trí hơn. Ngược lại, khi cổ phiếu trở nên rẻ sau một đợt sụt giảm, nhiều nhà đầu tư có thể đã mất tự tin và không thể tận dụng cơ hội vì sự ái ngại với việc thua lỗ. Thực tế, nhiều nhà đầu tư hoảng loạn và bán tháo khi giá trị cổ phiếu rơi vào mức giá rẻ.
Phản ứng quá mức/phản ứng chậm đối với tin tức
Đôi khi, thị trường phản ứng thái quá với thông tin mới, khiến giá cả điều chỉnh nhanh chóng và thường là vượt quá mức cần thiết so với tin tức. Trong những tình huống như vậy, giá thường sẽ điều chỉnh lại một phần sự phản ứng thái quá và điều chỉnh theo đúng mức độ. Một số nhà đầu tư áp dụng "quy tắc ba ngày" để tránh phản ứng quá mức. Họ sẽ chờ đợi xem hành động giá thị trường hoặc tài sản trong ba ngày trước khi quyết định hành động. Tuy nhiên, trong những xu hướng mạnh, quy tắc này có thể gây hại. Việc phản ứng thái quá liên tục với một số tin tức và phản ứng chậm với những tin tức khác, cộng thêm hành vi theo đám đông, có thể đẩy giá lên cao hơn nhiều so với những gì đáng lẽ ra nên có. Trong những trường hợp này, sự điều chỉnh sẽ xảy ra nhưng có thể mất nhiều thời gian hơn những gì mà nhiều người mong đợi.
Đôi khi, thị trường lại phản ứng chậm với thông tin mới. Khả năng tư duy có giới hạn giúp giải thích hiện tượng này. Thỉnh thoảng, các nhà đầu tư không hoàn toàn xử lý, hiểu rõ hoặc đánh giá đầy đủ các hệ quả của thông tin mới ngay lập tức. Do đó, giá có thể điều chỉnh dần dần khi ngày càng có nhiều nhà đầu tư nhận thức được tin tức và ảnh hưởng của nó.
Bí quyết về Giao dịch và Quản lý Danh mục Đầu tư Dựa trên Tâm lý Hành vi
Với những thành kiến tâm lý hành vi cần lưu ý, việc chia sẻ một số mẹo dưới đây sẽ giúp bạn tránh phản ứng thái quá hoặc tự mãn trong những giai đoạn biến động mạnh.
Tránh giao dịch quá mức
Không ai thông minh hơn Ngài Thị trường (Mr. Market), theo một câu ngạn ngữ của Phố Wall. Quá tự tin có thể dẫn đến giao dịch thường xuyên hơn mức tối ưu. Theo đó, bạn càng thực hiện nhiều giao dịch, khả năng Mr. Market làm bạn thất bại sẽ càng cao.
Và ông Warren Buffett đã đẩy logic này đến mức cực đoan.
"Nếu bạn không sẵn sàng sở hữu một cổ phiếu trong 10 năm, đừng nghĩ đến việc sở hữu nó trong 10 phút."
Chúng tôi tin rằng giao dịch quá mức có thể ảnh hưởng xấu đến lợi nhuận, và một chiến lược thụ động mua và giữ nghiêm ngặt cũng có những hạn chế. Quản lý danh mục đầu tư chủ động là điều cần thiết khi điều kiện kinh tế và thị trường thay đổi. Điều khó khăn là học cách phân biệt khi nào một giao dịch có ý nghĩa và hợp lý, và khi nào những thiên kiến của chúng ta lại chi phối và buộc chúng ta thực hiện giao dịch.
Thiên kiến đầu tư cục bộ/quen thuộc
Nhà đầu tư thường có xu hướng ưu tiên các khoản đầu tư trong nước hơn là các khoản đầu tư nước ngoài, một hiện tượng được gọi là thiên kiến quê hương. Họ cũng có xu hướng ưa chuộng một số yếu tố cổ phiếu nhất định hơn những yếu tố khác. Ví dụ, gần đây, các cổ phiếu vốn hóa lớn đang thu hút sự chú ý mạnh mẽ. Điều này dẫn đến việc một số cổ phiếu nhỏ có giá trị thấp và hiệu suất kém lại trở thành cơ hội đầu tư tiềm năng.
Việc không kiểm soát được các thiên kiến này có thể khiến một danh mục đầu tư thiếu sự đa dạng hóa hợp lý, từ đó làm tăng rủi ro. Giảm thiểu hoặc tránh xa thiên kiến đầu tư cục bộ và quen thuộc sẽ mở ra cơ hội cho những khoản đầu tư lớn hơn. Hãy nghĩ ngoài giới hạn thoải mái của mình.
Hiệu ứng ngược vị thế
Hiệu ứng ngược vị thế đề cập đến xu hướng của các nhà đầu tư khi bán các khoản đầu tư có lãi quá sớm và giữ các khoản đầu tư thua lỗ quá lâu. Hành vi này được thúc đẩy bởi sự tránh né thua lỗ và mong muốn không phải thừa nhận các khoản lỗ. Do đó, nhà đầu tư có thể bỏ lỡ các cơ hội tăng trưởng tiềm năng và chịu tổn thất lớn hơn. Hơn nữa, nhà đầu tư có thể bỏ lỡ những cơ hội tốt hơn khi tiền và tâm trí của họ bị ràng buộc vào những khoản đầu tư kém hiệu quả.
Lý thuyết danh mục đầu tư hành vi (BPT)
Lý thuyết này, được phát triển bởi Hersh Shefrin và Meir Statman, cho rằng các nhà đầu tư thường tạo ra các danh mục đầu tư phản ánh sở thích và thiên kiến tâm lý của họ. Bằng cách hiểu những sở thích này, các nhà đầu tư có thể nhận thức rõ hơn về những điểm mù của mình.
Lý thuyết này cũng ủng hộ việc thuê các cố vấn đầu tư. Việc thuê người quản lý tiền giúp tránh việc quản lý danh mục đầu tư bị chi phối bởi thiên kiến của bạn. Điều này không có nghĩa là các chuyên gia không có thiên kiến, nhưng một số người có khả năng nhận thức và xử lý thiên kiến của họ tốt hơn. Hơn nữa, mặc dù họ có thiên kiến, nhưng chúng khác với của bạn và một cách kỳ lạ, chúng tạo ra sự đa dạng hóa cho các tài sản còn lại của bạn.
Tóm lại
Kinh tế học hành vi cung cấp những hiểu biết quý giá về các yếu tố tâm lý ảnh hưởng đến quyết định đầu tư. Việc kiềm chế những khuyết điểm này, hoặc ít nhất là hiểu rõ hơn về chúng, sẽ giúp chúng ta cảm thấy tự tin hơn. Hơn nữa, nó sẽ giúp chúng ta đi trên ranh giới mỏng manh của việc đầu tư chủ động, nơi chúng ta không quá tích cực nhưng cũng không quá thụ động.
Bằng cách thừa nhận rằng chúng ta không phải lúc nào cũng lý trí và có thể bị ảnh hưởng bởi các thiên kiến nhận thức, chúng ta có thể hiểu rõ hơn về những bất thường của thị trường và phát triển các chiến lược để giảm thiểu và thậm chí tận dụng tác động của chúng.