Những tin tức về số lượng tài khoản mở mới kỷ lục trên thị trường chứng khoán Việt Nam, phần lớn là nhà đầu tư cá nhân, trong những tháng gần đây một mặt khiến chúng tôi vui mừng vì chứng khoán Việt Nam được quan tâm nhiều hơn, mặt khác lại khiến chúng tôi băn khoăn. Liệu rằng lớp nhà đầu tư cá nhân mới tham gia thị trường có tự trang bị cho mình những kiến thức nền tảng, hay ít ra là không đặt ra kỳ vọng quá cao vào thị trường chứng khoán mà lơ là khía cạnh quản trị rủi ro để rồi làm hao hụt đồng vốn quý giá của mình hay không? Đã từng mắc nhiều sai lầm khi mới tham gia thị trường, chúng tôi hiểu những bất lợi của các nhà đầu tư cá nhân, non kinh nghiệm, thiếu thông tin. Chính vì vậy chúng tôi quyết định viết về lời khuyên đầu tiên của ngài Benjamin Graham, một nhà đầu tư huyền thoại và tác giả cuốn sách nổi tiếng “Nhà đầu tư thông minh” như một lời nhắc nhở đối với những người mới tham gia thị trường và cả những người đã tham gia nhiều năm nhưng vẫn chưa nhận ra điều này.
Lời khuyên đầu tiên của ngài Graham chính là cần phải phân biệt rõ giữa đầu tư và đầu cơ. Theo ông, thuật ngữ “đầu tư” đã được sử dụng quá dễ dãi, dành cho cả những người chỉ nhảy từ cổ phiếu này sang cổ phiếu kia trong vài ngày hoặc sử dụng nợ vay quá cao để mua bán chứng khoán. Trong khi đó, để trở thành một nhà đầu tư đúng nghĩa, bạn cần phải có những yếu tố sau đây:
- Có khả năng đánh giá toàn diện về một doanh nghiệp, tính khả thi của mô hình kinh doanh trước khi quyết định mua cổ phiếu
- Có hiểu biết về quản trị rủi ro, có thể bảo về bản thân khỏi những thua lỗ nghiêm trọng
- Nên có kỳ vọng hợp lý về lợi nhuận của thị trường chứ không mong chờ những mức lợi nhuận khổng lồ và đột biến
Trong khi đó, một người đầu cơ có thể không mua cổ phiếu vì lợi nhuận tốt trong dài hạn, mô hình kinh doanh đơn giản mà hiệu quả hay ban lãnh đạo tốt mà bởi vì những yếu tố như cổ phiếu có “game”, thông tin người nội bộ, sản phẩm/ngành nghề theo trend (chẳng hạn trend khẩu trang Covid-19 vừa qua).
Thật ra chúng tôi không hề chỉ trích đầu cơ. Đó là một hoạt động giúp cho thị trường có nhiều thanh khoản hơn, giúp các doanh nghiệp tốt đạt được giá trị thực nhanh hơn và dễ huy động vốn hơn. Dù vậy, chúng tôi cũng đồng ý với ngài Graham rằng chỉ những nhà giao dịch chuyên nghiệp, những tay lão làng mới có thể đầu cơ thành công. Những người mới tham gia thị trường có quá ít kinh nghiệm và kiến thức để tham gia vào trò chơi mạo hiểm này. Nguy hiểm nhất là:
- những người đầu cơ mà nghĩ mình đang đầu tư,
- xem đầu cơ, đánh bạc là nghề nghiệp chính thay vì là một hoạt động bán thời gian,
- thiếu kiến thức và kỹ năng đầu cơ,
- vay nhiều hơn khả năng tài chính của mình để đánh cược với thị trường.
Thời gian vừa qua, chúng tôi đã chứng kiến rất nhiều nhà đầu tư mất tiền chỉ vì mua phải cổ phiếu của doanh nghiệp có quá nhiều cảnh báo về tiềm năng lợi nhuận, dòng tiền âm và uy tín của ban lãnh đạo như trường hợp của công ty xây dựng, bất động sản có giá 200.000 rớt về 2.000 – 3000. Rất nhiều nhà đầu tư đã bắt đáy cổ phiếu này bằng đồng vốn mồ hôi nước mắt của mình nhưng liệu họ có biết rằng kiểm toán đã nhấn mạnh về tốc độ tăng vốn nhanh bất thường, ban lãnh đạo bán cổ phiếu chui, tài sản gồm nhiều khoản góp vốn, phải thu mập mờ. Sự xuất hiện của doanh nghiệp này trong VN30 là “con voi giữa phòng” mà rất nhiều người muốn tránh nói đến. Chính vì vậy, chúng tôi rất hy vọng các nhà đầu tư cá nhân hãy tự bảo vệ mình bắt đầu từ việc tìm hiểu sự khác biệt giữa đầu cơ và đầu tư để lựa chọn con đường phù hợp với mình. Dù là con đường nào thì điều quan trọng nhất vẫn là quản trị rủi ro, đừng bao giờ đánh cược vào thị trường số tiền mà mất nó bạn sẽ không ngủ được vào buổi tối.