Đánh giá sức khỏe tài chính ngân hàng thương mại dưới góc nhìn Ngân hàng Nhà nước

Vietstock - Đánh giá sức khỏe tài chính ngân hàng thương mại dưới góc nhìn Ngân hàng Nhà nước

Chưa bao giờ sức nóng của việc cân nhắc bỏ room tín dụng trong việc điều hành chính sách tiền tệ của NHNN lại trở nên nóng như hiện tại vậy trước những áp lực lớn từ dư luận và cả những lãnh đạo cấp cao của Chính phủ. Khi đó, vai trò quản lý và giám sát sức khỏe các ngân hàng thương mại của NHNN trở thành mối quan tâm của dư luận và nó có rất nhiều điểm khác biệt so với cách phân tích các ngân hàng thương mại của nhà đầu tư mà chúng ta thường thấy.

Ngân hàng Nhà nước (NHNN) giám sát hệ thống ngân hàng như ban điều hành doanh nghiệp, ưu tiên phân tích chất lượng cấu trúc tài sản, thay vì chỉ các chỉ số kinh doanh. Dữ liệu báo cáo hàng tháng theo Thông tư 35/2015 cung cấp thông tin chi tiết về dòng vốn, nợ xấu và khả năng xử lý rủi ro của từng ngân hàng. Nhờ hệ thống cảnh báo từ khung phân tích chuyên sâu, NHNN có thể nhanh chóng nhận diện và khoanh vùng, ngăn chặn hiệu quả sự lây lan của rủi ro. Nhờ đó, điều này góp phần duy trì ổn định tài chính và tăng trưởng kinh tế bền vững của Việt Nam suốt một thập kỷ qua.

Trong khi đó, nhà đầu tư phân tích báo cáo ngân hàng chủ yếu để tìm kiếm tiềm năng và quy mô lợi nhuận, thường ưu tiên các ngân hàng có thể tăng trưởng tín dụng cao kèm theo mức ROE hấp dẫn. Khả năng sinh lời ổn định và triển vọng thị trường là trọng tâm chính của họ. Tuy nhiên, góc nhìn của NHNN lại chứa đựng những thông điệp về sức khỏe nội tại của hệ thống và mang tính chất cảnh báo rủi ro cao hơn. Nắm bắt được những hàm ý này giúp nhà đầu tư nhìn xa hơn các xu hướng thị trường ngắn hạn, tránh được những cạm bẫy đầu cơ rủi ro và tận dụng các cơ hội hấp dẫn thực sự.

Giải mã hai góc nhìn phân tích ngân hàng khác nhau

Ở cấp độ vĩ mô, NHNN xem báo cáo tài chính là thước đo đánh giá sức khỏe tổng thể của hệ thống ngân hàng. Với mục tiêu tối thượng là duy trì sự ổn định, NHNN tập trung vào các chỉ tiêu an toàn cốt lõi, bao gồm yêu cầu về vốn, chất lượng tài sản, khả năng thanh khoản và mức độ nhạy cảm trước rủi ro thị trường. Hệ thống quản lý của NHNN đặt ra các chuẩn mực nghiêm ngặt như hệ số CAR phải vượt ngưỡng quy định, tỷ lệ nợ xấu dưới 3%, yêu cầu về tài sản thanh khoản cao, tỷ lệ vốn ngắn hạn cho vay trung dài hạn dưới 30%, và tỷ lệ dư nợ cho vay so với tổng tiền gửi dưới 85%. Để chủ động ngăn chặn rủi ro, NHNN còn theo dõi sát sao diễn biến tăng trưởng dư nợ của các ngành nhạy cảm như bất động sản, chứng khoán, tiêu dùng, cùng với tình hình xử lý nợ xấu theo từng nhóm ngành và từng phân khúc khách hàng.

 Việc thiết lập các ngưỡng tối thiểu này của NHNN nhằm đảm bảo vận hành ổn định cho toàn hệ thống, đồng thời nhận diện sớm các dấu hiệu bất thường để khoanh vùng và có cơ chế ứng phó kịp thời. Nhờ theo dõi sát sao các con số tài chính, NHNN có thể phát hiện sớm rủi ro, định hướng hệ thống phát triển bền vững hơn và có biện pháp can thiệp đúng lúc. Cũng nhờ việc thấu hiểu sâu hệ thống ngân hàng, NHNN có thêm cơ sở vững chắc để điều chỉnh chính sách tiền tệ phù hợp, góp phần vào sự ổn định và phát triển chung của nền kinh tế.

Ngược lại, nhà đầu tư tiếp cận báo cáo tài chính với mục đích duy nhất: tìm kiếm lợi nhuận tiềm năng. Mục tiêu của họ xoay quanh các chỉ số như ROE tốt, EPS tăng trưởng, NIM cao và định giá hấp dẫn. Tăng trưởng tín dụng nhanh thường được xem là tín hiệu mua vì nó hứa hẹn thu nhập lãi tăng vọt, miễn là nợ xấu chưa chạm ngưỡng nguy hiểm. Họ ít khi đi sâu vào cấu trúc rủi ro tài sản hay phân tích các bảng rủi ro thị trường, thanh khoản, hoặc lãi suất. Với nhà đầu tư, rủi ro đôi khi chỉ là chất xúc tác để vào lệnh mua: rủi ro càng cao, lợi nhuận tiềm năng càng lớn, và họ sẵn sàng chấp nhận biên độ cao hơn nếu phần thưởng đủ hấp dẫn. Chu kỳ quan sát của họ cũng thường dài hơn, chủ yếu dựa trên báo cáo quý, báo cáo năm và tin tức thị trường, tất cả nhằm tối ưu hóa lợi nhuận danh mục hoặc tổng suất sinh lời.

Sự khác biệt về mục tiêu phân tích giải thích tại sao việc sử dụng các luận điểm đánh giá của NHNN làm cơ sở đầu tư không phải là điều phổ biến. Tuy nhiên, dù có góc nhìn khác biệt, cách phân tích của NHNN vẫn mang giá trị tham chiếu hữu ích cho những nhà đầu tư biết tận dụng. Nắm bắt sâu sắc góc nhìn của NHNN sẽ giúp nhà đầu tư dự báo và thoát khỏi các đợt giảm giá cổ phiếu ngân hàng trước khi thông tin tiêu cực về hoạt động kinh doanh lan rộng. Hơn nữa, góc nhìn của NHNN còn phản ánh tiềm lực nội tại thực sự của ngân hàng, cho phép nhà đầu tư nhận diện giá trị và mua vào trước khi thị trường kịp phản ứng, tạo lợi thế cạnh tranh đáng kể.

Mô phỏng báo cáo phân tích của NHNN

Ở góc độ NHNN, báo cáo tài chính không chỉ là một danh sách các tỷ lệ tài chính thông thường; chúng được phân tích sâu đến từng cấu phần chi tiết. Ví dụ, hệ số CAR được bóc tách dựa trên tổng tài sản có rủi ro, cũng như hệ số rủi ro của từng phân khúc tín dụng cụ thể, hay tăng trưởng dư nợ được trực quan hóa bằng biểu đồ nhiệt để dễ dàng phát hiện những dòng vốn bất thường. Nói cách khác, NHNN không chỉ quan tâm đến con số bề mặt mà còn nhìn vào tính bền vững và chất lượng thực sự của dữ liệu.

Bộ công cụ giám sát của NHNN, được mô phỏng trong Bảng 2, phản ánh sức khỏe nội tại của từng ngân hàng. NHNN theo dõi sát sao các chỉ tiêu quan trọng như CAR (vốn), chất lượng tín dụng (đặc biệt là tín dụng bất động sản và tổng nợ xấu - NPL), cấu trúc nguồn vốn (tỷ lệ LDR, tỷ lệ vốn ngắn hạn cho vay trung dài hạn), và rủi ro thị trường (độ nhạy lãi suất). Khi một chỉ tiêu chuyển sang màu vàng (tiềm ẩn rủi ro) – ví dụ, tăng trưởng tín dụng bất động sản quá nóng hay sử dụng vốn ngắn hạn vượt ngưỡng – NHNN sẽ cảnh báo buộc ngân hàng thương mại phải có phương án điều chỉnh thích hợp. Đặc biệt, nếu chỉ tiêu chuyển sang màu đỏ (nguy hiểm), chẳng hạn như độ nhạy lãi suất vượt mức cho phép, NHNN sẽ lập tức yêu cầu ngân hàng có biện pháp khắc phục khẩn cấp, thậm chí buộc phải tăng vốn hay tái cơ cấu tài sản để ngăn chặn rủi ro lây lan, bảo vệ ổn định hệ thống. Những hành động quyết liệt này của NHNN cho thấy mức độ quan ngại và định hướng can thiệp rõ ràng nhằm đảm bảo sự an toàn và bền vững cho toàn ngành.

Đối với nhà đầu tư, việc ứng dụng các tín hiệu của NHNN vào mô hình phân tích là vô cùng quan trọng, cho phép họ có góc nhìn sâu sắc hơn, thay vì chỉ tập trung vào những con số lợi nhuận trên bề nổi. Một ngân hàng dù đang có lợi nhuận cao, nhưng nếu theo góc nhìn của NHNN, tín dụng bất động sản đang tăng cao hay NPL (nợ xấu) sắp chạm ngưỡng kiểm soát, đó là dấu hiệu rõ ràng của rủi ro chất lượng tài sản. Điều này tiềm ẩn chi phí dự phòng cao trong tương lai và nguy cơ bị NHNN siết chặt tăng trưởng tín dụng, tác động tiêu cực đến lợi nhuận bền vững của ngân hàng.

Tương tự, khi tỷ lệ vốn ngắn hạn cho vay trung dài hạn sắp vượt ngưỡng hoặc độ nhạy lãi suất lớn hơn 1, đây là cảnh báo về rủi ro thanh khoản và lãi suất lớn. Ngân hàng có thể bị buộc phải tăng vốn (gây pha loãng cổ phiếu) hoặc giảm quy mô tài sản có rủi ro, kéo theo việc điều chỉnh giảm giá cổ phiếu hoặc đánh mất cơ hội tăng trưởng. Ngược lại, nếu các chỉ tiêu này đều tích cực, đó là dấu hiệu của một ngân hàng khỏe mạnh, có khả năng tăng trưởng bền vững và là cơ hội đầu tư đầy tiềm năng.

Một báo cáo tài chính, hai lăng kính hoàn toàn khác biệt: NHNN tập trung phân tích cấu trúc tài sản và rủi ro, sẵn sàng kéo phanh khi phát hiện dấu hiệu bất ổn. Trong khi đó, nhà đầu tư lại săn lùng các chỉ số ROE, NIM, EPS cao để tối đa hóa lợi nhuận, thường ít bận tâm đến chi tiết rủi ro nếu tiềm năng sinh lời đủ hấp dẫn. Chính sự đối lập trong mục tiêu này lý giải vì sao thị trường có thể hưng phấn tột độ đúng lúc cơ quan quản lý siết chặt. Để thực sự thấu hiểu ngành ngân hàng, điều cốt yếu là nắm bắt được cả hai góc nhìn này, tránh lạc lối giữa những thông điệp tưởng chừng mâu thuẫn.

Lê Hoài Ân, CFA - Nguyễn Thị Ngọc An, HUB