Công nghiệp Việt Nam vươn mình lên nấc thang mới: Từ gia công tiến lên làm chủ

Vietstock - Công nghiệp Việt Nam vươn mình lên nấc thang mới: Từ gia công tiến lên làm chủ

Diện mạo ngành công nghiệp Việt Nam đang thay đổi rõ rệt: từ chỗ “làm thuê, lắp ráp”, nay đã bắt đầu làm chủ công nghệ, sáng tạo sản phẩm.

Từ làm thuê, tiến lên làm chủ

“25 năm trước, khi nhiều đối tác đặt hàng linh kiện thì chúng ta chưa có, nhưng đến nay tôi rất tự hào vì đã có thể cung cấp với giá tốt và chất lượng đảm bảo”, bà Trần Thị Thu Trang, Chủ tịch HĐQT Hanel PT, chia sẻ.

Câu chuyện của bà Trang phản ánh hành trình trưởng thành của doanh nghiệp Việt trong tiến trình công nghiệp hóa. Song, theo bà, thách thức lớn nhất của Việt Nam trong thập kỷ tới là làm sao “chuyển từ gia công sang chế tạo, từ làm thuê sang làm chủ công nghệ”.

Thực tế, ngành chế biến chế tạo chiếm khoảng 25% GDP, nhưng phần lớn vẫn tập trung ở khâu lắp ráp, giá trị nội địa thấp. Nhóm hàng điện tử chiếm 33% tổng kim ngạch xuất khẩu cả nước phần lớn do các tập đoàn FDI đảm nhiệm. Theo Cục Thống kê (Bộ Tài chính), giai đoạn 2016–2024, xuất khẩu điện tử, máy tính và linh kiện tăng từ 18,5 tỷ USD lên 68 tỷ USD, trong khi nhập khẩu tăng từ 27,8 tỷ USD lên hơn 100 tỷ USD. Quy mô mở rộng nhanh, nhưng giá trị nội địa vẫn khiêm tốn.

Trong bối cảnh Cách mạng công nghiệp 4.0 đang diễn ra mạnh mẽ với những công nghệ cốt lõi như trí tuệ nhân tạo (AI), dữ liệu lớn, điện toán đám mây, robot, vi mạch bán dẫn, lợi thế cạnh tranh giữa các nền kinh tế đang được tái định hình. Việt Nam quốc gia đang ở giai đoạn tăng tốc công nghiệp hóa có cơ hội rút ngắn khoảng cách nếu tận dụng tốt thời cơ này.

Theo bà Nguyễn Thị Phương Thảo, Chủ tịch HĐQT Tập đoàn Sovico, thế giới đang bước vào thời kỳ “trí tuệ nhân tạo hóa” mọi lĩnh vực. “Việt Nam đang có cơ hội vàng để tham gia sâu vào chuỗi giá trị toàn cầu, đặc biệt trong các lĩnh vực như bán dẫn và AI. Thời khắc của Việt Nam đã đến, nếu chúng ta dám nghĩ, dám làm và đi nhanh”, bà Thảo nói.

"Chúng ta đang sống trong thời kỳ mà trí tuệ nhân tạo, vi mạch bán dẫn, dữ liệu và kinh tế số đang thay đổi từng ngày, từng giờ. Những công nghệ này không chỉ định hình cách chúng ta sản xuất, mà còn thay đổi cách chúng ta sống, học hỏi và phát triển", bà Thảo nhận định.

Bà dẫn chứng, Việt Nam hiện nằm trong top 6 toàn cầu về mức độ cởi mở với trí tuệ nhân tạo, đồng thời sở hữu một hệ sinh thái đổi mới sáng tạo đang phát triển mạnh mẽ, trải rộng từ tài chính số, sản xuất thông minh đến năng lượng sạch.

Trong lĩnh vực bán dẫn, xu hướng dịch chuyển chuỗi cung ứng toàn cầu mang lại cho Việt Nam lợi thế đặc biệt: một môi trường an toàn, năng động và hấp dẫn. 

“Lần đầu tiên, chúng ta có cơ hội tham gia sâu hơn vào chuỗi giá trị của các tập đoàn công nghệ hàng đầu thế giới”, bà Thảo nhấn mạnh.

Bước tiến từ những quyết sách lớn của Chính phủ

Những năm gần đây, Đảng, Quốc hội và Chính phủ đã liên tục ban hành chủ trương, chính sách mang tính bước ngoặt để thúc đẩy công nghiệp Việt Nam phát triển theo chiều sâu, chuyển từ “lắp ráp” sang “chế tạo” và “sáng tạo”.

Tiêu biểu là Nghị quyết 57-NQ/TW của Bộ Chính trị về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia; Nghị quyết 68-NQ/TW về phát triển kinh tế tư nhân trở thành động lực quan trọng của nền kinh tế; cùng các Nghị quyết 193, 198 của Quốc hội về phát triển công nghiệp công nghệ cao.

Trên cơ sở đó, Chính phủ đã cụ thể hóa bằng Nghị quyết 03/NQ-CP – Chương trình hành động thực hiện Nghị quyết 57 – yêu cầu các bộ, ngành, địa phương rà soát, tháo gỡ rào cản thể chế, đồng thời ban hành cơ chế đặc thù về đầu tư, mua sắm công cho sản phẩm công nghệ mới. Chính phủ cũng chỉ đạo phát triển mạng lưới trung tâm đổi mới sáng tạo và khởi nghiệp, thúc đẩy các lĩnh vực chiến lược như bán dẫn, trí tuệ nhân tạo, công nghệ số, đô thị thông minh.

Đến năm 2030, Việt Nam đặt mục tiêu hình thành ít nhất 5 chương trình trọng điểm quốc gia trong các lĩnh vực nói trên, tạo nền tảng cho công nghiệp công nghệ cao phát triển bền vững.

Lĩnh vực bán dẫn là ví dụ điển hình. Việt Nam hiện có hơn 50 doanh nghiệp thiết kế vi mạch với khoảng 7.000 kỹ sư, cùng 15 doanh nghiệp khác tham gia đóng gói, kiểm thử chip với hơn 10.000 kỹ thuật viên. Dự kiến, Viettel sẽ khánh thành nhà máy sản xuất chip đầu tiên – bước ngoặt đưa Việt Nam vào bản đồ sản xuất chip toàn cầu.

Đáng chú ý, các tập đoàn công nghệ lớn như Nvidia, Qualcomm, Apple, Samsung, Amkor đều đã chọn Việt Nam làm cứ điểm sản xuất hoặc trung tâm R&D. Việc Nvidia và Qualcomm chọn Việt Nam làm trung tâm chiến lược nghiên cứu về AI và bán dẫn cho thấy vị thế của Việt Nam trong chuỗi giá trị toàn cầu đang thay đổi nhanh chóng.

Song song với đó, Việt Nam đã ban hành Luật Công nghiệp công nghệ số và đang xây dựng Luật Công nghiệp trọng điểm, cùng các chính sách ưu đãi thuế, đất đai, hạ tầng và nhân lực để thu hút dòng FDI công nghệ cao. Chính phủ cũng khuyến khích DN FDI mở trung tâm R&D tại Việt Nam.

Nhìn về chặng đường tương lai, theo Bộ Công Thương, các sản phẩm công nghiệp xuất khẩu chủ lực của Việt Nam như điện thoại, máy tính, máy móc hiện chủ yếu do khối FDI sản xuất. Doanh nghiệp Việt quy mô lớn còn ít, gặp rào cản về tiêu chuẩn kỹ thuật và xúc tiến thương mại. Vì vậy, việc hỗ trợ doanh nghiệp đạt chuẩn quốc tế là cần thiết để sản phẩm “Made by Vietnam” đủ điều kiện thâm nhập các thị trường khó tính như Mỹ và EU.

Bộ cũng cho rằng cần thúc đẩy chuyển giao công nghệ tiên tiến từ nước ngoài thông qua cơ chế kết nối doanh nghiệp Việt với đối tác quốc tế, tư vấn pháp lý và hỗ trợ tài chính từ Quỹ đổi mới công nghệ quốc gia hoặc nguồn ODA khoa học - công nghệ. Nhờ đó, doanh nghiệp có thể dễ dàng tiếp cận dây chuyền, thiết bị, bí quyết hiện đại với chi phí thấp hơn, góp phần tăng tốc hiện đại hóa công nghiệp và nâng cao năng lực cạnh tranh.

Theo Bộ Công Thương, công nghiệp thông minh là cơ hội “hiện đại hóa rút ngắn”, giúp Việt Nam đạt trình độ công nghiệp hiện đại trong thời gian ngắn hơn nhiều so với các quốc gia đi trước.

Nếu các quốc gia đầu tiên công nghiệp hóa phải mất hàng trăm năm như nước Anh, thì đến các quốc gia như Nhật rút ngắn còn 50 năm, các nước NICs Đông Á như Hàn Quốc chỉ chưa đến 30 năm, thì cuộc cách mạng công nghiệp thông minh là cơ hội cho Việt Nam và các quốc gia đang phát triển khác rút ngắn thời gian công nghiệp hóa của mình.

Chủ tịch FPT Trương Gia Bình nhấn mạnh: “Một quốc gia không thể giàu mạnh nếu chỉ đi làm thuê và phụ thuộc vào công nghệ nước ngoài. Chúng ta phải tự làm chủ, phải sáng tạo, phải làm ra giá trị riêng của mình”.

Con đường từ “gia công” đến “làm chủ” không dễ, nhưng Việt Nam đã có tầm nhìn chiến lược, nền tảng chính sách và quyết tâm chính trị đủ mạnh để bước đi vững chắc.

Những nỗ lực của Chính phủ trong hoàn thiện thể chế, cải thiện môi trường đầu tư, phát triển nguồn nhân lực công nghệ, thu hút FDI chất lượng cao và hỗ trợ doanh nghiệp đổi mới sáng tạo đã mở ra một chương mới cho nền công nghiệp Việt Nam.

Từ chỗ “làm thuê” cho thế giới, Việt Nam đang tiến gần tới mục tiêu “làm chủ” chuỗi giá trị toàn cầu, từng bước hiện thực hóa khát vọng trở thành nước công nghiệp hiện đại, thu nhập cao vào năm 2045.

Ánh Dương