Những điều khoản nào cần thay đổi?

Dự thảo sửa đổi Nghị định số 109 về xuất khẩu gạo:

Vietstock - Những điều khoản nào cần thay đổi?

Dự thảo Nghị định thay thế Nghị định số 109/2010/NĐ-CP của Chính phủ về kinh doanh xuất khẩu gạo đang được Bộ Công Thương hoàn thiện và trình Chính phủ ban hành từ ngày 01/01/2018. Dự thảo đã được gửi đến các cơ quan, doanh nghiệp (DN) góp ý kiến. Theo một số DN, Dự thảo về Nghị định mới là sự “cởi bỏ chiếc áo quá chật” cho DN nhưng không ít DN cho rằng chỉ cần thêm một số quy định, nếu không thị trường lúa gạo sẽ tiếp tục… loạn!

Theo các chuyên gia về ngành lúa gạo, Nghị định 109 ra đời từ lâu và tồn tại nhiều bất cập, ảnh hưởng không nhỏ đến ngành sản xuất lúa gạo. Chẳng hạn như Nghị định 109 đặt ra quy định DN muốn xuất khẩu phải có diện tích đủ lớn, quy định về điều kiện xay xát, kho dự trữ, lượng dự trữ để lại sau khi xuất… Về lý thuyết thì rất chặt nhưng thực tiễn thì khâu quản lý Nhà nước không kiểm soát được, dẫn đến trình trạng tranh mua tranh bán, gian lận thương mại. Vì thế việc xây dựng chính sách cần hướng vào các DN nhỏ, cần gắn với nông dân và xây dựng vùng nguyên liệu, phát triển thị trường. Chính sách lúa gạo cần tính đến các giải pháp thị trường, không nên là các công cụ quản lý hành chính.

Một DN tư nhân ở Long An nhìn nhận, Dự thảo Nghị định mới bớt đi được một số giấy phép con, giúp DN tìm thị trường, mở ra nhiều cơ hội hơn trong kinh doanh. Giám đốc Công ty TNHH Thịnh Phát - Lâm Tuấn Anh kiến nghị, các chính sách mới về lúa gạo cần được thay bằng các điều kiện về chất lượng cho từng loại gạo theo một bộ tiêu chuẩn gắn với thương hiệu quốc gia, đồng thời để các DN nhỏ tự xuất khẩu các loại gạo chất lượng cao của Việt Nam nhằm khai phá thêm thị trường và tạo điều kiện để DN tự tham gia ký hợp đồng xuất khẩu tập trung, tự đàm phán trực tiếp, Nhà nước chỉ cung cấp thông tin thị trường, dự báo giá gạo…

Ông Phạm Hoàng Lâm - Tổng Giám đốc CTCP Hưng Lâm (HungLamRice An Giang) với hơn 28 năm kinh nghiệm trong kinh doanh lúa gạo lại cho rằng, khi thay đổi Nghị định 109 cần thêm một số điều khoản như chính sách hỗ trợ cho DN làm thương hiệu hạt gạo Việt Nam, minh bạch thị trường, xử lý mạnh tay những trò gian lận trong kinh doanh để thị trường bớt loạn.

Ông Lâm góp ý, cần bổ sung một số điểm cụ thể như chọn giống lúa làm thương hiệu xuất khẩu, nên chọn 2 - 3 giống gạo thơm để xuất khẩu. Một là giống lúa thơm Jasmine 85 ngày gieo trồng từ tháng 12 đến tháng 02 thu hoạch, hạt dài gạo từ 6.8 đến 7.0 mm. Hai là giống lúa thơm dài ngày 6 tháng gieo trồng từ tháng 04, 05 đến tháng 10-11 thu hoạch, hạt dài 7.2 đến 7.6 mm. Ba là vẫn giống lúa 504 để xuất khẩu gạo trắng hạt dài trung bình 6.2 mm như gạo White rice 5, 10, 15, 25%… và các giống lúa truyền thống đặc trưng vùng miền vẫn giữ nguyên.

Để hạt gạo Việt Nam thật sự “có giá” trên thương trường, theo ông Lâm, chính sách mới cần hướng đến xây dựng bộ tiêu chuẩn chất lượng gạo thơm xuất khẩu phải đạt độ thuần chủng từ 95% trở lên. Bên cạnh đó phải truy cứu trách nhiệm hình sự các DN gian dối, đặc biệt là kinh doanh gạo pha trộn. Các DN xuất khẩu gạo khi bán hàng trong nội địa thì trên bao bì nhãn mác bắt buộc phải có thông tin như nhà sản xuất, tiêu chuẩn chất lượng, thành phần dinh dưỡng, hạn sử dụng, số lô, mã vạch, an toàn thực phẩm… và loại gạo trên bao bì phải đúng giống lúa. Ví dụ gạo IR 504 thì ghi 504 không được ghi gạo khác và phải có cơ quan kiểm định chất lượng dán tem, logo quốc gia hoặc vùng miền thì mới được lưu thông trên thị trường. Ngoài ra cần hạn chế một số quyền của VFA (Hiệp hội Lương thực Việt Nam) như bỏ việc đăng ký hợp đồng xuất khẩu gạo thay vào đăng ký lên hệ thống Bộ Công Thương; DN được tự mình đi tham gia đấu thầu gạo nước ngoài mà không phải thông qua VFA; nhà máy của các DN xuất khẩu gạo phải đạt tiêu chuẩn về an toàn vệ sinh thực phẩm , HACPP và quản lý theo IS 9001-2008.

Xét trên bình diện điều kiện tự nhiên lẫn kinh nghiệm sản xuất lúa gạo thì Việt Nam không thua Thái Lan nhưng gạo Thái hiện nay xuất khẩu vẫn đứng đầu thế giới, bởi vì họ biết cách làm thương hiệu và tổ chức quản lý phù hợp.

Ở Thái Lan, Chính phủ Thái Lan đã ban hành, phổ biến những quy trình, tiêu chuẩn rõ ràng cho gạo thơm nội địa kèm theo việc sử dụng biểu tượng logo cho chứng nhận. Điển hình gạo phải đạt độ thuần chủng gạo Jasmine là 95%, các tiêu chuẩn khác thuộc loại cao cấp. Các loại gạo đạt các tiêu chuẩn cao được công bố sẽ cho phép in logo chứng nhận lên bao gạo.

Khi ngành lúa gạo Việt Nam chưa làm được điều “biến hạt gạo trở thành món hàng mà khách phải đến tận nhà đòi mua”, thì học nước bạn để giảm bớt tụt hậu. Một DN ở An Giang làm ăn với nhiều DN Thái Lan đề xuất, tại Việt Nam cơ quan được quyền cấp giấy chứng nhận quản lý gạo thơm thuộc Bộ Công Thương, nhưng hoạt động khách quan theo những quy trình, tiêu chuẩn đã được công bố rộng rãi, tránh tình trạng vừa đá bóng vừa thổi còi. Sau khi kiểm tra, Bộ Công Thương có thể ban hành chấp thuận cho in logo trên sản phẩm của DN đạt chuẩn và có uy tín thương mại tốt. Hàng tháng, Bộ Công Thương sẽ kiểm tra ngẫu nhiên các sản phẩm gạo có in logo đang được bàn bán trên thị trường. Nếu phát hiện gạo không đạt chuẩn, Bộ này sẽ gửi cảnh báo đến DN sản xuất và xử phạt. Nếu bị phát hiện tái phạm sẽ xử lý bằng khung hình phạt nặng, thậm chí đóng cửa nhà máy. “Việc cấp giấy chứng nhận, kiểm tra, quản lý được tổ chức và thực hiện nghiêm túc sẽ làm cho bạn hàng, người tiêu dùng tin tưởng vào giấy chứng nhận và bằng lòng mua gạo với mức giá cao khi bao gạo có in logo”-  ông chủ DN này chia sẻ.

Campuchia hiện có 18 DN xuất khẩu gạo, nhà máy của họ đạt tiêu chuẩn quốc tế, sử dụng công nghệ sấy hiện đại (sấy tháp) của Đài Loan và công nghệ xay xát Satake. Campuchia hiện có hai loại giống chủ lực xuất khẩu Jasmine giống 3 tháng và 6 tháng là Sen Kro Ob và gạo lúa 504 chủ yếu xuất khẩu dòng White  5, 15, 25%. Các gạo nội địa chủ yếu  là gạo sóc Neang Khun, gạo sóc Phakar Knhey. Chính phủ Campuchia quy định, DN chỉ xuất khẩu gạo của Campuchia không pha trộn bất kỳ gạo nào khác, DN nào vi phạm thì bị truy cứu hình sự. Chính phủ còn quy định giá sàn mua lúa cho nông dân và giá sàn xuất khẩu. Gạo lưu thông trên thị trường, DN Campuchia công bố đầy đủ thông tin như nhà sản xuất, tiêu chuẩn chất lượng, thành phần dinh dưỡng, hạn sử dụng, tên gạo ghi đúng với tên giống lúa, cách làm này đã loại bỏ hầu hết các gian lận trong sản xuất, thu mua và xuất khẩu gạo ở quốc gia này trong nhiều năm qua.

Mai Bảo Nguyên