Cú sốc vĩ mô đối với nền kinh tế thế giới từ đại dịch COVID-19 được cho là lớn nhất từ trước đến nay. Các biện pháp đối phó bằng công cụ tài chính của chính phủ các nền kinh tế lớn cũng lớn chưa từng thấy.
Các nước G20 đã rót 7 nghìn tỷ đô la Mỹ vào chi tiêu trực tiếp, giảm thuế và cho vay kể từ cuối tháng 5. Số tiền này là hơn 10% GDP của các nước G20 trong năm 2019, đạt mức trung bình hơn 12% trong số các nền kinh tế tiên tiến. Con số này vượt qua các biện pháp hỗ trợ tài chính mà các chính phủ từng thực hiện trong cuộc khủng hoảng tài chính lớn 2007-2009.
Tuy nhiên, các nhà kinh tế đồng ý rằng các can thiệp năm 2020 là rất cần thiết và kịp thời. Thậm chí là cần can thiệp nhiều hơn nữa. Đối với các nền kinh tế công nghiệp hóa, chính phủ đã tập trung vào hỗ trợ việc làm và các khoản vay trợ cấp cho các doanh nghiệp thuộc mọi quy mô. Một số quốc gia như Đức hiện đang công bố các khoản đầu tư lớn vào cơ sở hạ tầng xanh và các ưu đãi dành cho người tiêu dùng như cắt giảm thuế VAT, trợ cấp cho xe điện và xe hybrid.
Nợ chính phủ ngày một nhiều hơn
Tại Anh, Văn phòng Ngân sách Chính Phủ (OBR) ước tính rằng tổng tác động từ khoản vay của chính phủ sẽ là 132,5 tỷ bảng trong năm 2020-21. Khoản này sẽ mở rộng thâm hụt ngân sách tới hơn 15% GDP, so với mức dưới 2% trong năm 2018-19.
Mức thâm hụt ngân sách sẽ càng lớn, có thể vượt qua những gì nhìn thấy trong thời chiến, chạm đỉnh từ 25% đến 30% GDP nếu lệnh cách ly và phong tỏa kéo dài làm hạn chế các hoạt động kinh tế.
Nhiều người tự hỏi làm thế nào để giải quyết các khoản nợ bổ sung. Đối với Vương quốc Anh, ngay cả trong kịch bản lạc quan nhất của OBR rằng hoạt động kinh tế sẽ phục hồi nhanh chóng trong ba tháng sau ba tháng thực hiện lệnh phong tỏa và cách ly, tỷ lệ nợ trên GDP vẫn sẽ chạm mức đỉnh điểm là 110% và trở lại 95% vào năm 2021. Nếu sự phục hồi diễn ra chậm hơn, hầu hết các chính phủ sẽ phải đối mặt với tỷ lệ nợ trên GDP rất cao.
Giống như trong các cuộc khủng hoảng tài chính lớn, các ngân hàng trung ương đang đóng vai trò chính trong các chương trình nới lỏng định lượng (QE) nhằm tạo ra tiền mới mua tài sản, chủ yếu là trái phiếu chính phủ và đôi khi là trái phiếu doanh nghiệp.
Vào ngày 19 tháng 3, Ngân hàng Anh cho biết họ sẽ tăng sở hữu trái phiếu chính phủ Anh) và một số trái phiếu doanh nghiệp từ 200 tỷ lên 645 tỷ bảng. ECB đã công bố chương trình trị giá 750 tỷ euro (668 tỷ đồng) cùng thời gian, sau đó mở rộng chương trình này vào ngày 4 tháng 6 lên mức 1,35 nghìn tỷ euro. Chương trình QE của Fed vẫn chưa kết thúc. Cho đến nay, Fed đã mua hơn 1,5 nghìn tỷ đô la tài sản kể từ khi cuộc khủng hoảng bắt đầu.
Một điều quan trọng cần lưu ý là các chương trình QE không trực tiếp tài trợ cho chi tiêu của chính phủ. Tiền được tạo ra bởi các ngân hàng trung ương được sử dụng để mua trái phiếu chính phủ từ các quỹ đầu tư. Các ngân hàng trung ương đảm bảo rằng luôn có nhu cầu đối với trái phiếu chính phủ và thanh khoản trên thị trường. Sự can thiệp này giúp nhà đầu tư yên tâm hơn về sự an toàn của các trái phiếu và giúp cho lãi suất trên thị trường duy trì ở mức thấp.
Lãi suất trái phiếu thấp sẽ giúp cho giá của cổ phiếu và trái phiếu doanh nghiệ tăng lên, chi phí vay cho các công ty sẽ được xem xét giảm. Do đó, làm giảm chi phí vay trên toàn nền kinh tế.
Thứ hai, việc mua trái phiếu chính phủ từ các ngân hàng sẽ giúp cho các ngân hàng có nhiều tiền hơn để cho vay. Ngược lại, khi chương trình QE kết thúc, nguồn tiền cho vay sẽ được thắt chặt lại. Thứ ba, mua tài sản tạo ra sự ổn định. Trong cuộc khủng hoảng tài chính lớn, một trong những tác động lớn nhất của QE là báo hiệu cho thị trường tài chính rằng các ngân hàng trung ương quyết tâm duy trì sự phục hồi kinh tế với chính sách tiền tệ nới lỏng, giữ lãi suất ở mức thấp.
Rủi ro và hậu quả
Nhiều người tự hỏi việc chính phủ vay nợ dồn dập trong khi nới lỏng chính sách tiền tệ có gây ra những hậu quả không lường trước được hay không. Sau cuộc khủng hoảng 2007-2009, đã có những lo ngại rằng QE sẽ đẩy giá tài sản lên cao và khiến mọi người gặp rủi ro quá mức. Điều này thực tế đã xảy ra.
Thời gian gần đây, chúng ta đã chứng kiến thị trường chứng khoán tăng mạnh. S&P 500 tăng 43% kể từ giữa tháng 3. Thế nhưng điều gì xảy ra khi QE kết thúc? Lưu ý rằng các chính phủ thực hiện QE trong cuộc khủng hoảng trước đó chưa bao giờ thu hồi được lượng tiền đã tung ra thị trường.
Một lo lắng khác là QE có thể không đủ để kích thích nhu cầu của nền kinh tế sau cuộc khủng hoảng sâu sắc do COVID-19 gây ra. Các nhà kinh tế thậm chí đang nghĩ đến chính sách cho phép các ngân hàng trung ương đưa tiền mới trực tiếp cho chính phủ và khoản này không cần phải trả lại. Nhờ đó, nợ chính phủ sẽ không tăng lên.
Có lẽ là vẫn quá sớm để sử dụng nguồn tài chính như vậy, đặc biệt là khi không thể thấy trước cuộc khủng hoảng sẽ kéo dài bao lâu và QE có hiệu quả như thế nào trong việc hỗ trợ các chính phủ trong việc phục hồi kinh tế. Trong khi đó, giới chuyên gia cho rằng rất có thể chính phủ các nước sẽ phải chia sẻ gánh nặng nợ nần qua nhiều thế hệ.
Ví dụ, các chính phủ có thể phát hành nợ với thời gian đáo hạn rất dài chẳng hạn 50 hoặc 100 năm, hoặc thậm chí là nợ không bao giờ đáo hạn hay còn được gọi là nợ vĩnh viễn hoặc nợ an ủi - như thường thấy trong các kế hoạch tài chính thời chiến. Thủ tướng Anh, Rishi Sunak, đang được nhiều người trong đảng kêu gọi suy nghĩ theo hướng này.
Trong kinh tế, tiền không mọc trên cây. Cuối cùng, chi tiêu chính phủ trong thời điểm hiện tại sẽ phải được trả bằng việc đánh thuế trong tương lai, tăng trưởng thấp, thắt lưng buộc bụng hoặc thông qua lạm phát trong tương lai.