Vietstock - Trong cõi… coin
Trong cả vạn coin được niêm yết trên các sàn tập trung (CEX) và phi tập trung (DEX), chỉ có một tỷ lệ rất nhỏ là thực sự có nền tảng giá trị, phần lớn còn lại là phong trào hoặc có ý định lừa đảo.
Tuần trước, giá bitcoin (BTC) lập đỉnh mới, sắp chạm mốc 70.000 đô la Mỹ/BTC và vốn hóa của thị trường tiền mã hóa cũng mon men đến mốc 3.000 tỉ đô la Mỹ, sau đó tụt xuống nhưng cũng đứng ở mức rất cao. Nhiều loại tiền mã hóa (crypto) có giá tăng từ đầu năm đến nay tính bằng chục lần, trăm lần. Cơn sốt BTC còn được tiếp nhiệt bởi một số chính trị gia ở Mỹ mới đây bày tỏ muốn nhận lương bằng BTC và đưa môn crypto vào trường học.
Sức hút của BTC và một số crypto
Đồng tiền số (digital coin) tồn tại dưới dạng crypto hoặc token. Trong khi crypto là tài sản gốc (native asset) của một công nghệ hay hệ sinh thái thì token là tài sản được tạo mới dựa trên nền tảng đã có. Chính vì việc tạo token dễ dàng cho nên giá trị thực sự của một token là nằm ở giá trị của ứng dụng sử dụng token đó.
Công nghệ blockchain hay rộng hơn là DLT (Distributed Ledger Technology) là một bước đột phá lớn của thế giới hiện đại nhằm giải quyết những bất cập trong các giao dịch phức tạp và tốn kém trước đây, chẳng hạn mỗi người trong chuỗi giao dịch phải có hệ thống ghi chép riêng từ đó dễ xảy ra lỗi do con người, cần một hay nhiều bên trung gian xác nhận, và sự chậm trễ hay tổn thất có thể xảy ra thường xuyên. Và hợp đồng thông minh (smart contract) là một ứng dụng tiêu biểu của công nghệ này.
Là biểu tượng của blockchain, BTC là crypto được thế giới công nhận như là một dạng vàng số (digital gold). BTC có sức hút bởi vì những thuộc tính quan trọng của tiền như là phương tiện thanh toán, trao đổi, cất trữ giá trị thì BTC đều có. Nhưng còn hơn thế nữa, BTC có giá trị sử dụng trong việc duy trì hệ sinh thái bitcoin, cũng như tính bảo mật, là một tài sản có giá trị lớn nhưng rất tiện lợi. Và tương tự như BTC là crypto của một số hệ sinh thái được đánh giá là tiềm năng ở nhu cầu sử dụng và khả năng phát triển. Đó là các hệ sinh thái liên quan đến sàn giao dịch, cho vay, crosschain, gamefi, và web 3.0.
Mặc dù càng ngày có càng nhiều tổ chức, định chế tài chính quan tâm đến BTC và crypto nhưng sức hút lớn nhất là ở giới trẻ. Cộng đồng đầu tư crypto hầu hết là thế hệ millennials hay gen Z bởi vì việc đầu tư vào crypto rất tiện lợi với ứng dụng trên điện thoại, số tiền đầu tư ban đầu không cần nhiều, có một cộng đồng trao đổi chia sẻ với nhau, và quan trọng không kém là một số trường hợp trở nên giàu có nhanh chóng nhờ crypto.
Cạm bẫy giăng khắp
Sự kiện Squid Game coin bị làm giá, từ đỉnh về đáy trong phút chốc là một cảnh tỉnh quan trọng cho những ai đầu tư vào coin. Ngoại trừ BCT và ETH là hai crypto đã được khẳng định và công nhận, một số crypto có mức vốn hóa lớn vẫn ẩn chứa những rủi ro nhất định như không thể thu hút thêm các ứng dụng vào hệ sinh thái để phát triển về quy mô. Còn phần lớn các token còn lại, rất mập mờ về tính ứng dụng cũng như khả năng phát triển mở rộng.
Không chỉ rủi ro coin bị làm giá (pump and dump), một rủi ro cũng đáng kể đối với nhà đầu tư crypto là việc giao dịch trên các sàn phi tập trung. Đã có những trường hợp sàn bị sập theo đúng quy trình, mà thật ra là theo chủ đích của người lập sàn, nhằm mục đích chiếm đoạt trái phép coin của các nhà đầu tư để trên sàn. Chính vì vậy mà nhà đầu tư có kinh nghiệm thường phân tán ra nhiều sàn, và thường chuyển về ví của mình để cất trữ, chỉ khi nào cần giao dịch mới chuyển lên sàn.
Rủi ro đối với các nhà đầu tư crypto còn ở khả năng bị tấn công mất cắp khi lưu trữ coin trên môi trường Internet. Ngày càng có nhiều tội phạm công nghệ nhắm vào những người có sở hữu crypto trên máy tính, điện thoại thông minh, hay máy tính bảng để lấy cắp.
Những rủi ro kể trên là đối với nhà đầu tư cá nhân, khi coin đã được niêm yết trên một sàn giao dịch nào đó. Nhưng cạm bẫy cũng còn nhắm đến những nhà đầu tư đã có kinh nghiệm và số vốn đáng kể thông qua các dự án phát triển token, ở các giai đoạn trước khi niêm yết.
Không ít nhà đầu tư có nhiều kinh nghiệm trong lĩnh vực khác, nhưng bị cuốn hút bởi mức lợi nhuận mơ ước từ coin nên đã được rủ rê tham gia vào các dự án phát triển token mà mình không nắm rõ về nền tảng kỹ thuật. Các dự phóng của dự án luôn rất đẹp và đầy tiềm năng, nhưng các chứng minh rất khó rõ ràng. Ở những thị trường mà crypto chưa được công nhận như Việt Nam thì rủi ro còn lớn hơn nhiều, đặc biệt là về mặt pháp lý. Nhiều dự án dựa trên nền tảng công nghệ DLT ổn về mặt kỹ thuật và tiềm năng nhưng lại bị hạn chế về mặt pháp lý như khó khăn của một số dự án tokenize bất động sản.
Đầy tiềm năng nhưng phải cẩn trọng
Xu hướng đồng tiền số trở thành một lớp tài sản ngày càng rõ ràng hơn. Với một số coin, nhà đầu tư hiện nay không chỉ kỳ vọng ở giá tăng vì quan hệ cung cầu (số lượng cung có giới hạn trong khi nhu cầu ngày càng tăng) mà còn có thể có được lợi nhuận thụ động thông qua việc cho vay (lending) hay cho thuê (staking). Việc đầu tư vào một crypto nào đó phụ thuộc rất nhiều vào tiềm năng phát triển của hệ sinh thái sử dụng nó, và còn đối với token là khả năng phát triển của ứng dụng.
Sức hút của các crypto hay token mới qua việc biến động giá là rất lớn nếu không nói là cám dỗ. Tuy vậy, để tìm được một cơ hội đầu tư tốt ở thị trường coin đòi hỏi rất nhiều chi phí thẩm tra (due diligence), và cả sự may mắn.
Với các nhà đầu tư mới, một lời khuyên chung từ những người có kinh nghiệm là nên bắt đầu với những crypto đã được công nhận và vốn hóa cũng như thanh khoản lớn. Bên cạnh đó, những kiến thức về công nghệ, phương thức bảo mật, sử dụng Internet an toàn cũng là một điều kiện rất cần thiết để bảo vệ khoản đầu tư của mình.
TS. Võ Đình Trí
