Ảnh hưởng kinh tế của Nhật Bản ở Đông Nam Á đang giảm?

Theo Nikkei Asia, Trung Quốc đã vượt qua Nhật Bản về thương mại với Hiệp hội Các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN). Trong khi đó, Hàn Quốc đang bắt nhịp nhanh. Xu hướng này càng được đẩy nhanh khi Chính phủ Nhật Bản vẫn quyết định đóng cửa biên giới để chống Covid-19.

Mất dần vị thế

Từ năm 2003-2008, Nhật Bản đã vượt qua Mỹ trở thành đối tác thương mại lớn nhất của ASEAN, trước khi Trung Quốc bắt đầu thúc đẩy giao thương với khu vực này - theo Ban thư ký ASEAN. Sau khi vượt qua Nhật vào năm 2009, Trung Quốc giữ vị trí này tới nay. Năm 2003, kim ngạch thương mại của Nhật Bản với ASEAN lớn gấp 3 lần so với của Hàn Quốc, nhưng tới năm 2021, con số này được thu hẹp còn 1,3 lần.

Đầu tư trực tiếp nước ngoài của Nhật Bản tại ASEAN đạt 14,85 tỷ USD vào năm 2012 – lớn thứ ba sau đầu tư nội vùng và Mỹ. Tuy nhiên, Nhật đã tụt xuống vị trí thứ 6 với 8,52 tỷ USD vào năm 2020.

Sự hiện diện ngày càng ít đi của Nhật ở Đông Nam Á cũng có thể thấy rõ ở dòng người từ Nhật sang khu vực này. Năm 2020, người Nhật chỉ chiếm 10% lượng khách nước ngoài tới các quốc gia ASEAN từ các khu vực châu Á khác, giảm từ 16% năm 2012. Các chuyến thăm của quan chức cấp cao chính phủ và lãnh đạo doanh nghiệp cũng giảm do các biện pháp cách ly nghiêm ngặt để phòng dịch Covid-19.

Chỉ 2,6% chuyên gia về chính sách và những người có tiếng nói tại các quốc gia ASEAN cho rằng Nhật là “cường quốc kinh tế có tầm ảnh hưởng nhất” trong khu vực. Trong khi đó, tỷ lệ này đối với Trung Quốc là 77%, theo một khảo sát năm 2022 của viện nghiên cứu ISEAS Yusof Ishak tại Singapore. Trong cuộc khảo sát vào năm 2019, tỷ lệ của Nhật là 6,2%.

Tuy nhiên, theo các chuyên gia, sức mạnh của Nhật Bản nằm ở những đóng góp về kinh tế tại Đông Nam Á trong quá khứ. Dù tỷ trọng đầu tư trực tiếp nước ngoài của Nhật ở ASEAN đã giảm, nước này vẫn vượt trội nếu xét về tổng giá trị đầu tư trực tiếp tích lũy từ trước đến nay.

Sau Thế chiến thứ II, Nhật Bản cung cấp cứu trợ tài chính cho các nền kinh tế Đông Nam Á. Từ năm 1999-2019, nước này phân bổ 5% tổng giải ngân ròng để hỗ trợ phát triển chính thức cho ASEAN. Trung Quốc thường yêu cầu các nước nhận viện trợ mua sắm vật tư và thiết bị từ nước này, nhưng Nhật Bản nói chung không kèm theo các điều kiện đó.

Theo giới chuyên gia, mặc dù sức ảnh hưởng xuất phát từ những đóng góp đối với sự phát triển của khu vực, Nhật Bản không thể tiếp tục tự mãn. Nhiều đối thủ của nước này đang nhanh chóng tăng cường sự hiện diện trong khu vực, gần đây nhất là qua ngoại giao vaccine.

Sức mạnh của niềm tin

“Nhật Bản có xu hướng cho rằng mối quan hệ gắn bó sâu sắc với ASEAN, được vun đắp trong hơn nửa thế kỷ qua, khiến họ trở nên đặc biệt”, Yuri Sato, nhà nghiên cứu danh dự tại Viện Các nền kinh tế đang phát triển thuộc Tổ chức Ngoại thương Nhật Bản (JETRO) đánh giá. "Nhưng xã hội tại khu vực này đang biến đổi không ngừng và Nhật cũng nên đổi mới nhận thức của mình về Đông Nam Á”.

Trong khi Nhật không thành công trong việc phát triển vaccine Covid-19, Bắc Kinh đã chuyển hơn 500 triệu liều vaccine sản xuất trong nước sang ASEAN, giúp xoa dịu nỗ lo của công chúng trước đỉnh điểm của làn sóng Covid-19 do biến chủng Delta gây ra.

Theo một chuyên gia có tiếng, niềm tin là điều mà Nhật Bản vẫn có thể tận dụng ở khu vực này. Trong cuộc khảo sát năm 2022 của ISEAS, 54% người được hỏi cho rằng Nhật Bản là quốc gia "luôn làm điều đúng đắn" để giúp thúc đẩy hòa bình, an ninh và thịnh vượng trên toàn thế giới, trong khi chỉ 27% chọn Trung Quốc.

“Những người ở độ tuổi 40 và 50 đã lớn lên với các thương hiệu và sự hiện diện của Nhật Bản và nhìn chung họ có ấn tượng tốt về quốc gia này. Nhật nên tận dụng lòng tin khi nó vẫn còn lớn”, nhà nghiên cứu Sato nói.

Theo nhà nghiên cứu này, giáo dục vào trao đổi thanh niên là 2 lĩnh vực có thể giúp Nhật tăng cường sức ảnh hưởng trong khu vực.

“Nhật Bản từ lâu định hình chính sách ngoại giao của mình dựa trên các đồng minh như Mỹ. Trong khi Đông Nam Á đang tăng cường tầm quan trọng về địa chính trị giữa bối cảnh khủng hoảng Ukraine, Nhật cần phải xây dựng lại mối quan hệ với ASEAN khi mà sự hiện diện giảm sút trong khu vực đang làm xói mòn sức mạnh ngoại giao của nước này”, một chuyên gia nhận xét.