"Chìa khoá" nâng hạng TTCK Việt Nam: Bài học nhìn từ Singapore

Vietstock - "Chìa khoá" nâng hạng TTCK Việt Nam: Bài học nhìn từ Singapore

Kỳ đánh giá FTSE tháng 10/2025 được coi là thời khắc quyết định cho thị trường chứng khoán (TTCK) Việt Nam. Nhưng kinh nghiệm từ Singapore cho thấy, nâng hạng không chỉ là đáp ứng tiêu chí kỹ thuật mà cần chiến lược kiến tạo vị thế để duy trì dòng vốn bền vững.

Giới đầu tư đang chờ đợi kỳ đánh giá của FTSE Russell về TTCK Việt Nam, với kết quả dự kiến công bố sau khi thị trường Mỹ đóng cửa ngày 7/10/2025 (tức rạng sáng 8/10 theo giờ Việt Nam). Đây được xem là thời khắc quan trọng, có khả năng mở ra chương mới cho thị trường, thu hút hàng tỷ USD vốn ngoại.

Trong nhóm các nền kinh tế hàng đầu Đông Nam Á (ASEAN-6), Việt Nam hiện là quốc gia duy nhất chưa được xếp hạng từ mức mới nổi trở lên. Singapore đã ở vị thế thị trường phát triển, Malaysia và Thái Lan lần lượt được nâng lên "mới nổi tiên tiến" từ năm 2011 và 2012, còn Indonesia và Philippines đã có mặt trong phân hạng "mới nổi thứ cấp" từ năm 2006. Dù là nền kinh tế tăng trưởng nhanh nhất khu vực trong thập niên qua và vốn hóa thị trường đã vượt 250 tỷ USD, Việt Nam vẫn nằm trong danh sách theo dõi (Watch List) của FTSE Russell từ 2018 đến nay.  

Nâng hạng thị trường từ góc nhìn của Singapore

Kể từ khi các tổ chức như FTSE (từ 1987) và MSCI (từ 1969) tạo lập các bộ chỉ số dựa trên đánh giá phân loại thị trường, Singapore đã sớm có mặt với tư cách thị trường phát triển.

Xét về cơ sở hạ tầng, hệ thống giao dịch, lưu ký, giám sát của Singapore đã được xây dựng theo mô hình của Anh (do ảnh hưởng thời kỳ thuộc địa). Ngay từ năm 1969, Singapore đã định vị là trung tâm tài chính khu vực, gắn liền với thương mại quốc tế. Từ đó, Đảo quốc sư tử đã hội tụ đủ yếu tố: ổn định chính trị, minh bạch pháp lý, định hướng quốc tế để được đánh giá như một thị phát triển.

Trong 25 năm gần nhất, thị trường Singapore tiếp tục có nhiều bước tiến, Sở Giao dịch Chứng khoán Singapore (SES), Trung tâm Giao dịch Tiền tệ Quốc tế Singapore (SIMEX) và Công ty Dịch vụ Máy tính và Thanh toán Bù trừ Chứng khoán (SCCS) để hình thành Singapore Exchange (SGX) vào năm 1999. Trong thập niên 2000-2010, Sở giao dịch này liên tục mở rộng với các sản phẩm phái sinh, REITs và ETF, qua đó củng cố nền tảng hạ tầng và chuẩn công bố thông tin.

Tuy nhiên, từ giai đoạn 2010 trở đi, sự dịch chuyển IPO của các doanh nghiệp lớn, đặc biệt công ty công nghệ và tăng trưởng, sang Mỹ và Hồng Kông đã khiến số lượng niêm yết trên SGX rơi xuống mức thấp nhất 20 năm, đặt ra thách thức kép về nguồn cung chất lượng và thanh khoản thị trường.

Để ứng phó, từ năm 2024-2025, Cơ quan Tiền tệ Singapore (MAS) và SGX tung ra loạt giải pháp củng cố, trong đó có Chương trình Phát triển Thị trường Cổ phiếu trị giá 5 tỷ SGD. Gói này vừa được triển khai từ tháng 2/2025, đến cuối tháng 7 đã giải ngân khoản đầu tiên 1.1 tỷ SGD, phân bổ cho 3 công ty quản lý tài sản đầu tư trực tiếp vào thị trường nội địa.

Song song, Singapore áp dụng nhiều ưu đãi thuế như giảm 20% phí niêm yết, nhằm thu hút doanh nghiệp chất lượng và gia tăng sức hấp dẫn của thị trường. Các đổi mới sản phẩm như phái sinh, ETF và dự kiến hợp đồng tương lai Bitcoin nửa cuối năm 2025 cũng được đẩy mạnh để đa dạng hóa nguồn cầu.

Những động thái này minh họa rõ nét việc Singapore không trông chờ thị trường tự vận hành mà chủ động "mua" lợi thế, củng cố vị thế cửa ngõ vốn toàn cầu. Các tổ chức xếp hạng như FTSE và MSCI vẫn duy trì Singapore ở nhóm phát triển, với thế mạnh về hạ tầng và quản lý rủi ro, nhưng đồng thời theo dõi chặt chẽ chất lượng thanh khoản và khả năng hấp thụ vốn - những yếu tố đang được Chính phủ nước này can thiệp trực tiếp để bù đắp thiếu hụt nguồn cung cổ phiếu.

Kinh nghiệm từ Singapore cho thấy: nâng hạng không chỉ dựa trên việc đáp ứng tiêu chí kỹ thuật mà phụ thuộc nhiều vào chiến lược chủ động kiến tạo sức hút cho thị trường. Trong khi Singapore dùng chính sách và nguồn lực để giữ vai trò cửa ngõ vốn toàn cầu, Việt Nam vẫn chủ yếu dừng ở mức hoàn thiện điều kiện tối thiểu. Khoảng cách này chính là vấn đề cần nhìn nhận rõ khi đặt mục tiêu nâng hạng.

Bài học cho Việt Nam: Nâng hạng không chỉ là "danh hiệu"

Đạt được trạng thái "Thị trường mới nổi thứ cấp" không đồng nghĩa với một chiến thắng chắc chắn. Nâng hạng thành công chỉ mới là khởi đầu của cuộc đua khắc nghiệt hơn. Kinh nghiệm quốc tế cho thấy, rủi ro có thể xuất hiện ngay sau khi được nâng hạng nếu thiếu sự chuẩn bị.

Thứ nhất, dòng vốn ETF thụ động có thể tạo ra biến động ngắn hạn. Nếu kỳ vọng về cải cách, thanh khoản hay hạ tầng không được đáp ứng, dòng tiền này có thể rút đi nhanh chóng. Thứ hai, nguy cơ mất uy tín quốc gia không nhỏ. Chile hay Hy Lạp từng đối mặt tình huống bị hạ cấp trở lại do hạ tầng yếu kém, làm suy giảm niềm tin của nhà đầu tư.

Vì vậy, đích đến không phải là danh hiệu nâng hạng, mà là một thị trường đủ sức chống chịu và duy trì ổn định để hấp thụ dòng vốn toàn cầu lâu dài.

So sánh với SGX, TTCK Việt Nam vẫn tồn tại khoảng cách lớn về khả năng tiếp cận và hạ tầng. Rào cản chính không chỉ nằm ở hệ thống kỹ thuật mà ở giới hạn sở hữu nước ngoài (FOL), thường ở mức 49% cho nhiều ngành nghề, trong khi Singapore cho phép sở hữu nước ngoài không giới hạn, tạo điều kiện tối đa cho dòng vốn quốc tế chảy vào.

Theo FTSE, vấn đề không chỉ nằm ở tỷ lệ mà còn ở việc thiếu cơ chế giao dịch thuận tiện khi cổ phiếu đã hoặc sắp cạn "room". Điều này tạo ra khoảng trống thanh khoản, khiến các quỹ lớn khó tham gia, giảm sức hấp dẫn của thị trường Việt Nam trong cuộc cạnh tranh với các đối thủ trong khu vực.

Bước tiến lên hạng là thời cơ vàng hay lời cảnh tỉnh?

Không thể phủ nhận Việt Nam đã có những cải cách đáng kể, trong đó nổi bật là việc chính thức gỡ bỏ yêu cầu thanh toán trước (pre-funding) đối với nhà đầu tư nước ngoài từ tháng 11/2024 - động thái được cộng đồng quốc tế đánh giá cao. Niềm tin cũng được củng cố khi Bộ trưởng Bộ Tài chính Nguyễn Văn Thắng khẳng định trong cuộc trao đổi với Reuters bên lề hội nghị tại London rằng, ông "khá tự tin về khả năng nâng hạng".

Tuy nhiên, sự tự tin này chỉ là một yếu tố trong tổng thể bức tranh. Thị trường quốc tế vận hành dựa trên nền tảng hạ tầng, sản phẩm và cơ hội cụ thể. Việt Nam hiện vẫn thiếu những gói hỗ trợ quy mô lớn và hệ sinh thái sản phẩm đa dạng như Singapore. SGX đã phát triển hợp đồng tương lai crypto, chứng quyền có cấu trúc để giải quyết nhu cầu thực tiễn của nhà đầu tư, mở lối vào các thị trường khó tiếp cận tại châu Á. Đây là cách tiếp cận chiến lược mà Việt Nam vẫn cần cân nhắc.

Những bước tiến gần đây cho thấy Việt Nam đang đi đúng hướng, song bài học từ Singapore khẳng định thành công không chỉ đến từ việc hoàn thành danh sách tiêu chí. Đó là sự chuyển đổi trong tư duy - từ thụ động đáp ứng sang chủ động kiến tạo.

Để tránh nguy cơ rơi vào "cái bẫy nâng hạng nửa vời", Việt Nam cần song song giải quyết rào cản về giới hạn sở hữu ngoại, mở rộng danh mục sản phẩm tài chính và đầu tư mạnh vào năng lực hấp thụ dòng vốn dài hạn. Kỳ đánh giá tháng 10/2025 sẽ là thời điểm then chốt để kiểm chứng liệu Việt Nam có thể biến sự chuẩn bị này thành lợi thế chiến lược như cách Singapore đã từng làm.

Thế Mạnh