Quản trị rủi ro pháp lý - Chìa khóa sinh tồn của doanh nghiệp trong bối cảnh kinh tế khốc liệt

Vietstock - Quản trị rủi ro pháp lý - Chìa khóa sinh tồn của doanh nghiệp trong bối cảnh kinh tế khốc liệt

Tại tọa đàm giao lưu cộng đồng CEO với chủ đề “Bối cảnh kinh tế tư nhân: Vai trò của nhà điều hành và chiến lược mới trong quản trị pháp lý doanh nghiệp” tổ chức chiều 29/08, các chuyên gia đã chia sẻ về những thách thức trong môi trường kinh doanh hiện nay, đồng thời nhấn mạnh vai trò và cách thức quản trị rủi ro pháp lý.

Không chỉ trông chờ vào khuôn khổ pháp lý

Chia sẻ tại tọa đàm, ông Ngô Thanh Tùng - Luật sư VILAF, Trọng tài viên VIAC nhấn mạnh việc Nghị quyết 68 coi doanh nghiệp tư nhân là quan trọng nhất trong nền kinh tế, còn trước đó, vai trò này thuộc về doanh nghiệp Nhà nước. Tuy vậy, dù ở vị trí nào thì cũng chưa đủ ý nghĩa, cái quan trọng là phải có sự nâng đỡ, tạo điều kiện phát triển. Nếu không có một nghị quyết tiếp nối thì nghị quyết trước sẽ khó thực thi.

Ông Tùng cho rằng Nghị quyết 66 về cải cách thể chế và pháp luật là Nghị quyết mạnh mẽ, nhấn mạnh cải cách, và khả năng đi vào cuộc sống còn nhanh hơn Nghị quyết 68. Cụ thể, Nghị quyết 66 nêu rằng, trong năm 2025 phải sửa đổi pháp luật, gỡ bỏ toàn bộ các “nút thắt” đang tồn tại trong hệ thống pháp luật; đến năm 2027, phải đổi mới toàn bộ hệ thống pháp lý để phù hợp với nền kinh tế; đến năm 2028, hệ thống pháp luật Việt Nam phải trở thành một trong ba hệ thống pháp luật tiên tiến hàng đầu ASEAN; đến năm 2045, luật pháp Việt Nam phải tương thích với luật pháp quốc tế.

Điểm mới ở đây là có mốc thời gian cụ thể để cơ quan pháp luật thực hiện. Đó là sự thay đổi lớn trong tư duy hệ thống chính trị. Rất dễ thấy được sự khẩn trương, đồng bộ giữa Đảng, Chính phủ và Quốc hội. Ông Tùng cho rằng đây thực sự là tín hiệu mừng cho cộng đồng doanh nghiệp.

Nhiều chính sách nổi bật gần đây về cải thiện môi trường kinh doanh, hỗ trợ tiếp cận đất đai, tín dụng, mua sắm công, hỗ trợ khoa học công nghệ, đổi mới, chuyển đổi số, hỗ trợ doanh nghiệp vừa và nhỏ. Tuy nhiên, nếu chỉ dừng lại ở văn bản thì chưa có ý nghĩa, nhưng thực tế gần đây đã cho thấy có hy vọng.

Tuy nhiên, dù có nhiều sự thay đổi, nhưng doanh nghiệp vẫn còn nhiều khó khăn. "Người ta cứ nghĩ giảm thuế từ 10% xuống 8% là giúp doanh nghiệp, nhưng thực ra không giải quyết vấn đề gì. Quan trọng nhất là hệ thống hành chính không tạo khó khăn, trở ngại phi lý cho doanh nghiệp" - ông Tùng chia sẻ.

Điều trở ngại lớn nhất vẫn là con người - những người thực hiện chính sách này liệu có “bình mới rượu cũ” hay thực sự thay đổi. Doanh nghiệp cũng cần thay đổi tư duy, chứ không chỉ trông chờ vào Nhà nước.

Đề cao quản trị pháp lý trong bối cảnh khốc liệt

Đánh giá về bối cảnh thương mại quốc tế hiện nay, bà Đinh Ánh Tuyết - Trưởng Văn phòng Luật sư IDVN, Trọng tài viên VIAC, Hòa giải viên VMC cho rằng, trách nhiệm xã hội không còn là sự lựa chọn, mà đã trở thành nghĩa vụ bắt buộc. Nếu doanh nghiệp không thay đổi, không tuân thủ, thì sẽ mất thị trường, chịu thiệt hại trong kinh doanh, thậm chí bị xử lý vì vi phạm. Việc không biết không thể là lý do để miễn trừ trách nhiệm. Đây chính là sự khốc liệt của môi trường kinh doanh quốc tế.

Theo bà Tuyết, bối cảnh thương mại quốc tế mới đang xoay quanh 4 yếu tố chính.

Thứ nhất là xung đột địa chính trị, chiến tranh thương mại và bất ổn kinh tế. Các cuộc xung đột, chiến tranh vẫn đang leo thang, trực tiếp ảnh hưởng đến thị trường, khiến doanh nghiệp mất cơ hội hoặc bị gián đoạn. Hay với chiến tranh thương mại thì không có súng đạn, nhưng mức độ khốc liệt không kém.

Dưới thời Tổng thống Donald Trump, Mỹ đã đặt ra luật chơi mới bằng việc tăng thuế quan, thậm chí chặn cơ chế giải quyết tranh chấp của WTO. Các hiệp định thương mại tự do (FTA) mà Việt Nam tham gia, vốn mở ra cơ hội lớn, nay lại đứng trước nguy cơ bị vô hiệu hóa bởi chính sách bảo hộ từ các cường quốc. Việt Nam từng kỳ vọng hưởng lợi khi nhà đầu tư rời Trung Quốc, nhưng chính ta cũng bị Mỹ áp thuế cao do bị coi là “cửa ngõ” cho hàng Trung Quốc. Điều đó đặt ra bài toán về chuỗi cung ứng.

Hiện tại, nhiều nước phá giá đồng nội tệ để thúc đẩy xuất khẩu, khiến hàng Việt Nam khó cạnh tranh. Việt Nam đứng trước sức ép nếu phá giá đồng tiền sẽ chịu áp lực trả nợ nước ngoài, nhưng nếu không thực hiện sẽ mất lợi thế cạnh tranh so với các nước có đồng tiền rẻ. Trong 3 năm qua, rất nhiều doanh nghiệp lớn than khó. Ngoài ra, các bất ổn chính trị cũng làm tăng chi phí vận chuyển.

Thứ hai, khung pháp lý quốc tế và trong nước không ổn định. Ví dụ điển hình là các thị trường lớn như Mỹ, EU gắn chặt thương mại với tiêu chuẩn ESG (môi trường, xã hội, quản trị). Không chỉ tuân thủ ở trong nước, doanh nghiệp Việt còn phải chịu trách nhiệm với toàn bộ chuỗi cung ứng, từ nguồn nguyên liệu, điều kiện lao động, đến phát thải môi trường. Đây là rủi ro rất lớn, buộc doanh nghiệp phải kiểm soát chuỗi cung ứng một cách nghiêm ngặt.

Thứ ba là biến đổi công nghệ và phương thức thanh toán. Sự thay đổi công nghệ, sự bùng nổ của thương mại điện tử, blockchain… làm biến đổi căn bản cách thức kinh doanh. Doanh nghiệp nào không kịp ứng dụng công nghệ sẽ tụt lại. Bên cạnh đó, tội phạm công nghệ cao ngày càng tinh vi, như giả mạo email, thay đổi tài khoản nhận tiền, hoặc rủi ro trong thanh toán quốc tế.

Thứ tư, môi trường, thiên tai, dịch bệnh cũng có thể làm đứt gãy mọi kế hoạch kinh doanh, mà COVID-19 là minh chứng cụ thể.

Tất cả những biến động này dẫn đến nhiều rủi ro pháp lý đối với doanh nghiệp. Theo bà Tuyết, doanh nghiệp có thể quản trị rủi ro thông qua cập nhật và thẩm tra quy định pháp luật; thẩm định pháp lý đối tác; chương trình tuân thủ; giảm thiểu rủi ro thông qua việc soạn thảo và đàm phán hợp đồng.

Cũng chia sẻ về vấn đề quản trị bằng hợp đồng, ông Nguyễn Trung Nam - Sáng lập EPLegal, Phó Giám đốc VMC, Trọng tài viên VIAC nhận định đây là một phương thức cực kỳ quan trọng, dù chỉ là một phần trong quản trị rủi ro. Thực tế, nhiều doanh nhân chỉ quan tâm đến giá cả, tiến độ, mà bỏ qua những điều khoản khác. Đến khi tranh chấp nổ ra thì mới lục lại hợp đồng, nhưng lúc đó thường đã quá muộn.

Trong thương mại quốc tế, các tranh chấp thường rơi vào hai nhóm. Đầu tiên là doanh nghiệp cố tình không thực hiện hợp đồng khi thị trường biến động. Ví dụ, khi giá hạt điều hay thép tăng, có doanh nghiệp tìm cách né tránh, không giao hàng hoặc không nhận hàng nữa. Họ quên mất rằng hợp đồng có giá trị ràng buộc pháp lý. Khi vi phạm, đối tác hoàn toàn có thể kiện ra trọng tài.

Nhóm thứ hai là doanh nghiệp bị lừa đảo hoặc đối tác bỏ trốn. Nhiều trường hợp doanh nghiệp Việt xuất khẩu gỗ, đồ nội thất sang châu Âu, ký hợp đồng cả triệu đô nhưng khi bị đối tác lừa thì bỏ, không tìm hiểu xem mình có quyền gì để đòi lại. Đây là tư duy rất nguy hiểm, vì doanh nghiệp mất trắng mà lại không rút ra bài học pháp lý.

Theo ông Nam, doanh nghiệp đừng trốn tránh tranh chấp. Khi thị trường thay đổi, phải dùng công cụ hợp đồng để xử lý, bởi trong hợp đồng luôn có các điều khoản dự liệu rủi ro. Trốn tránh chỉ khiến doanh nghiệp mất uy tín và thiệt hại lâu dài.

Huy Khải