Niên vụ 2025-2026 ngành mía đường đối diện nguy cơ đứt gãy

Vietstock - Niên vụ 2025-2026 ngành mía đường đối diện nguy cơ đứt gãy

Dù sản lượng được dự báo tiếp tục tăng, ngành mía đường đang bước vào niên vụ 2025-2026 với hàng loạt khó khăn khi giá mía giảm, tồn kho kỷ lục và áp lực gia tăng từ đường nhập lậu. Chủ tịch Hiệp hội Mía đường Việt Nam Nguyễn Văn Lộc cảnh báo nguy cơ đứt gãy chuỗi liên kết nông dân - doanh nghiệp nếu ngành không kịp tái cấu trúc và có sự can thiệp kịp thời từ Nhà nước.

Vòng xoáy "được mùa mất giá"

Niên vụ 2024-2025 đánh dấu sự phục hồi ngoạn mục của ngành mía đường Việt Nam với sản lượng ép mía đạt 12.4 triệu tấn và gần 1.3 triệu tấn đường các loại, tăng lần lượt 110% và 120% so với vụ trước. Sau 4 vụ liên tiếp, sản lượng đã tăng hơn gấp rưỡi, đưa ngành mía đường trở lại quỹ đạo tăng trưởng.

Tuy nhiên, bước vào niên vụ 2025-2026, ngành đang chịu áp lực lớn từ tồn kho kỷ lục, chiếm hơn 60% sản lượng vụ trước, tính đến ngày 31/07/2025 và giá bán dưới giá thành. Giá đường kính trắng hiện dao động trong khoảng 17,400-18,200 đồng/kg, đường tinh luyện 19,500 đồng/kg, giảm 2,000 đồng/kg so với năm trước và thấp nhất khu vực so với Philippines lẫn Indonesia (trên 30,000 đồng/kg).

Trao đổi với người viết, ông Nguyễn Văn Lộc - Chủ tịch Hiệp hội Mía đường Việt Nam (VSSA) cho biết, nguyên nhân lớn nhất không phải sản lượng dư cung, mà chính là đường nhập lậu tràn ngập thị trường. "Chừng nào đường nhập lậu chưa được kiểm soát hiệu quả, nguồn cung giá rẻ không chính ngạch sẽ tiếp tục tràn vào, khiến giá đường nội địa khó phục hồi bền vững. Do đó, kiểm soát đường lậu là điều kiện tiên quyết để ngành ổn định", ông nhấn mạnh.

"Phao cứu sinh" từ Chính phủ

Trong văn bản số 7951/VPCP-NN ngày 25/08/2025, Thủ tướng Phạm Minh Chính đã chỉ đạo Bộ Nông nghiệp & Môi trường khẩn trương rà soát tồn kho, sản xuất và tình trạng đường nhập lậu, báo cáo trước ngày 10/09. Đây được xem là động thái quan trọng, mang tính "giải nguy" cho toàn ngành. Ông Nguyễn Văn Lộc đánh giá cao động thái này: "Chỉ đạo kiểm soát đường nhập lậu và ổn định thị trường thực sự là phao cứu sinh của ngành đường trong hoàn cảnh hiện nay".

Theo Chủ tịch VSSA, hiện trạng kiểm soát đường lậu tồn tại nhiều bất cập, bao gồm kiểm soát lưu thông; đường sang chiết, đóng gói vi phạm quy định ghi nhãn, và đường phèn vi phạm nguồn gốc xuất xứ. Ông nhấn mạnh: "Giải pháp cấp bách là khắc phục triệt để những lỗ hổng này để bảo vệ chuỗi liên kết nông dân - doanh nghiệp".

Nếu thị trường không được lập lại kỷ cương, hệ lụy theo ông Lộc là nông dân buộc phải hạ giá mía, từ đó mất động lực gắn bó, chuyển sang cây trồng khác, đe dọa sự tồn tại lâu dài của ngành.

Dù nhiều khó khăn, dự báo sản lượng niên vụ 2025-2026 vẫn sẽ cao hơn niên vụ trước nhờ diện tích mía mở rộng. Tuy nhiên, ông Lộc thẳng thắn: "Giá mía chắc chắn phải giảm, do giá đường đi xuống. Các nhà máy buộc phải tái cấu trúc, và điều này có thể kéo sản lượng niên vụ 2026-2027 suy giảm". Điều đó cho thấy sự bấp bênh của ngành khi phụ thuộc quá nhiều vào giá đường, trong khi các rào cản về nhập lậu, cạnh tranh từ siro ngô (HFCS) và biến đổi khí hậu vẫn hiện hữu.

Thách thức Net Zero và con đường chuyển đổi xanh

Cam kết Net Zero 2050 đặt áp lực lớn lên ngành mía đường, với phát thải ước tính 440,000 tấn CO2/năm từ sản lượng 800,000 tấn đường, chủ yếu từ chế biến, đốt nhiên liệu hóa thạch và phụ phẩm không xử lý đúng cách (tỷ lệ 0.55 tấn CO2/tấn đường). Hầu hết nhà máy vẫn theo mô hình truyền thống, tiêu hao năng lượng cao và tận dụng phụ phẩm hạn chế. Do đó, nếu không thay đổi, ngành sẽ đối diện rào cản từ các thị trường nhập khẩu.

Theo ông Nguyễn Văn Lộc, lối ra không nằm ở việc đầu tư ồ ạt ngay mà ở từng bước "thông minh": "Ngành mía đường cần ưu tiên công nghệ quản lý tối ưu đầu vào, từ thay đổi bộ giống, phân bón, nước tưới, song song với việc gia tăng hoạt động tái tuần hoàn các phụ phẩm ngành đường vào canh tác mía. Đây là cách khả thi nhất để tiến tới sản xuất bền vững".

Một yếu tố khác có thể cải thiện triển vọng ngành là lộ trình áp dụng xăng E10 từ năm 2026. Bộ Công Thương đang trình Chính phủ kế hoạch triển khai, bắt đầu thí điểm từ tháng 8/2025 tại Hà Nội, TPHCM và Hải Phòng. Ethanol, thành phần chính của E10, được sản xuất từ mía, sắn, ngô… giúp giảm phát thải khí nhà kính. Đây được xem là động lực hỗ trợ cân bằng sản xuất của các nhà máy mía đường trong dài hạn, theo xu hướng ở Ấn Độ và Brazil.

Tuy vậy, Chủ tịch VSSA cho rằng, cơ hội này vẫn chưa rõ ràng: "Chi phí sản xuất Ethanol không hề rẻ, trong khi thị trường tiêu thụ chưa ổn định. Lộ trình áp dụng xăng E10 hiện mới chỉ là đề xuất, chưa có văn bản chính thức. Bên cạnh đó, vẫn thiếu chính sách khuyến khích đầu tư vào chuỗi giá trị từ nguyên liệu đến tiêu thụ". Nói cách khác, để biến Ethanol thành "cứu cánh" cho ngành đường, không thể chỉ trông chờ vào thị trường, mà cần hành lang chính sách mạnh mẽ, nhất quán.

Ngành mía đường Việt Nam đang đứng ở ngã rẽ. Một mặt, niên vụ 2024-2025 chứng minh khả năng phục hồi ngoạn mục với sản lượng kỷ lục. Mặt khác, tồn kho lớn, giá bán thấp và đường nhập lậu cho thấy sự mong manh của chuỗi giá trị. Phát biểu kết lại, ông Nguyễn Văn Lộc nhấn mạnh: "Nếu cơ quan chức năng không khẩn trương hành động, nguy cơ phá vỡ chuỗi liên kết và suy giảm sản lượng là hiện hữu. Nhưng nếu chính sách được thực thi quyết liệt, cùng với chuyển đổi công nghệ và mô hình bền vững, ngành mía đường hoàn toàn có thể giữ vững vị thế và tiến tới tăng trưởng dài hạn".

Thế Mạnh