Chuyên gia nói về phòng vệ thương mại đối với Việt Nam trong bối cảnh mới

Vietstock - Chuyên gia nói về phòng vệ thương mại đối với Việt Nam trong bối cảnh mới

Trong gần hai thập kỷ, số vụ việc phòng vệ thương mại nhắm đến hàng hóa Việt Nam tăng liên tục. Doanh nghiệp cần chủ động nắm bắt xu hướng dịch chuyển của chuỗi cung ứng, nâng tỷ lệ giá trị gia tăng nội địa và hạn chế phụ thuộc nguyên liệu từ các quốc gia đang bị áp thuế.

Tại Diễn đàn Phòng vệ thương mại 2025, ông Lê Sỹ Giảng, Giám đốc Công ty TNHH GH Consults, cho biết phòng vệ thương mại gồm các biện pháp chống bán phá giá, chống trợ cấp và tự vệ, vốn được nhiều nước sử dụng để bảo vệ ngành sản xuất nội địa trước hàng nhập khẩu.

Từ khi WTO ra đời năm 1995 đến nay, thế giới ghi nhận khoảng 8,400 vụ điều tra, bình quân mỗi năm vài trăm vụ. Riêng giai đoạn 2005-2024, xu hướng tăng rõ rệt: 7 năm đầu duy trì khoảng 200 vụ, sau đó lên 300 vụ và hiện đã vượt 400 vụ. Năm 2020 từng đạt kỷ lục 433 vụ, đến năm 2024 con số này còn cao hơn với 453 vụ.

Trong số các quốc gia khởi xướng, Ấn Độ đứng đầu với 1,256 vụ, Mỹ gần 1,000 vụ và EU hơn 589 vụ. Ở chiều ngược lại, Trung Quốc là nước bị kiện nhiều nhất với 1,780 vụ, kế đến Hàn Quốc 509 vụ và Đài Loan 358 vụ.

Với riêng Việt Nam, Mỹ là thị trường điều tra nhiều nhất, tính đến cuối 2024 đã có 30 vụ chống bán phá giá. Ấn Độ xếp sau với 25 vụ, tiếp theo là Úc (11 vụ) và Malaysia (10 vụ). EU trước đây hiếm khi khởi xướng với Việt Nam, nhưng kể từ khi EVFTA có hiệu lực, số vụ từ khối này đã bắt đầu tăng trở lại.

Dữ liệu WTO cho thấy kim loại và hóa chất là hai nhóm chiếm tỷ trọng lớn nhất trong các vụ việc trên toàn cầu. Kim loại chiếm 32% số vụ chống bán phá giá, 44% vụ chống trợ cấp và 28% vụ tự vệ; hóa chất lần lượt 20%, 14% và 12%.

Với Việt Nam, cơ cấu này tương đồng. Trong đó, kim loại chiếm khoảng 40% số vụ chống bán phá giá, gần 48% vụ chống trợ cấp và 34% vụ tự vệ. Dệt may chiếm 16-17%, máy móc 12-13%. Với thủy sản, đặc biệt là tôm, khoảng 8%; bên cạnh gỗ, giấy và nhựa.

Một xu hướng đáng lo ngại là các vụ điều tra chống lẩn tránh ngày càng gia tăng. Đây là biện pháp xử lý trường hợp hàng hóa thay đổi chút ít về mẫu mã, lắp ráp từ linh kiện nhập khẩu hoặc chuyển qua nước thứ ba để né thuế.

Ông Giảng cho hay, ngay từ thập niên 1980, EU và Mỹ đã áp dụng điều tra chống lẩn tránh, song các hiệp định WTO lại chưa có quy định thống nhất. Khoảng trống này khiến mỗi nước tự xây dựng cơ chế riêng, các quốc gia phát triển thường để quy định linh hoạt, trong khi những nền kinh tế xuất khẩu nhiều như Trung Quốc, Hàn Quốc, Đài Loan lại muốn gắn chặt biện pháp với quy tắc xuất xứ để tránh sự tùy tiện.

Thống kê cho thấy EU và Mỹ là hai khu vực tiến hành nhiều cuộc điều tra chống lẩn tránh nhất, mỗi bên hơn 30 vụ. Việt Nam hiện xếp thứ ba thế giới trong nhóm các nước bị điều tra loại này, sau Trung Quốc và Malaysia, tiếp đến là Đài Loan và Thái Lan.

Quy mô xuất khẩu cũng góp phần khiến Việt Nam thường xuyên bị nhắm đến. Tổng kim ngạch xuất nhập khẩu đã tiến gần 1,000 tỷ USD, trong đó xuất khẩu chiếm khoảng 500 tỷ USD.

“Với vai trò là một quốc gia có kim ngạch xuất khẩu ngày càng lớn, việc bị điều tra phòng vệ thương mại là khó tránh khỏi và nhiều khả năng sẽ tiếp tục gia tăng trong thời gian tới”, ông Giảng dự báo và lưu ý, trong vòng 5 năm tới, số vụ việc từ EU chắc chắn sẽ tăng nhanh.

Doanh nghiệp cần chủ động hơn

Theo các chuyên gia tại diễn đàn, doanh nghiệp cần chủ động nắm bắt xu hướng dịch chuyển của chuỗi cung ứng, nâng tỷ lệ giá trị gia tăng nội địa và hạn chế phụ thuộc nguyên liệu từ các quốc gia đang bị áp thuế. Nếu không, hàng xuất khẩu có thể bị coi là lẩn tránh hoặc gian lận xuất xứ và dễ bị điều tra. Đây không chỉ là rủi ro về thuế, mà còn ảnh hưởng lâu dài tới uy tín và thị phần xuất khẩu.

Bên cạnh đó là phải xây dựng hệ thống quản trị chuỗi cung ứng minh bạch, lưu trữ hồ sơ chặt chẽ và có khả năng truy xuất nguồn gốc tới từng sản phẩm. Khi bị điều tra, cơ quan nước ngoài thường yêu cầu doanh nghiệp cung cấp hồ sơ chi tiết, đối chiếu với dữ liệu kế toán. Nếu thông tin không khớp, dữ liệu có thể bị bác bỏ. Do đó, hệ thống quản lý phải gắn chặt với kế toán để đảm bảo tính tin cậy.

Chuyển đổi số giúp doanh nghiệp quản lý rủi ro. Phần mềm quản trị hiện đại cho phép truy xuất xuất xứ nguyên liệu, hành trình sản phẩm và nhà cung cấp chỉ bằng vài thao tác, thay vì đối chiếu giấy tờ thủ công. Điều này giúp doanh nghiệp phản hồi nhanh trong các cuộc điều tra và chứng minh minh bạch, giảm đáng kể nguy cơ bị áp thuế nặng hoặc mất thị trường.

Ngoài ra, doanh nghiệp được khuyến nghị thường xuyên rà soát hồ sơ xuất khẩu, cập nhật quy định của các thị trường nhập khẩu, và tăng cường trao đổi với hiệp hội ngành hàng để nhận cảnh báo sớm. Việc phối hợp giữa doanh nghiệp - hiệp hội - cơ quan quản lý sẽ giúp xây dựng chiến lược dài hạn, tránh tình trạng chỉ ứng phó bị động.

Một số chuyên gia nhấn mạnh rằng phòng vệ thương mại vừa là rào cản vừa là động lực buộc doanh nghiệp tái cấu trúc chuỗi cung ứng, đầu tư công nghệ và nâng cao năng lực cạnh tranh. Khi làm đúng, minh bạch và chuẩn bị kỹ lưỡng, doanh nghiệp tránh được rủi ro pháp lý, tạo lợi thế bền vững trên thị trường quốc tế.

* “Phòng vệ thương mại giúp bảo vệ hàng trăm ngàn việc làm trong nước”

Tử Kính