Nâng tầm hạt gạo Việt

Vietstock - Nâng tầm hạt gạo Việt

Ngành nông nghiệp cần tranh thủ cơ hội, triển khai nhanh hơn việc xuất khẩu gạo, đặc biệt là gạo chất lượng cao

Văn phòng Chính phủ vừa có văn bản truyền đạt ý kiến chỉ đạo của Thủ tướng Phạm Minh Chính về hoạt động xuất khẩu gạo của Việt Nam. Văn bản nêu rõ trong 6 tháng đầu năm, Việt Nam đã vượt Thái Lan để trở thành quốc gia xuất khẩu gạo lớn thứ hai thế giới, chỉ sau Ấn Độ. Tuy vậy, ngành gạo Việt Nam vẫn đối diện nhiều thách thức. Biến đổi khí hậu, xâm nhập mặn và hạn hán khiến sản lượng lúa gạo tiềm ẩn nhiều biến động.

Tranh thủ cơ hội, nâng cao giá trị gia tăng

Cùng với đó, các rào cản kỹ thuật và quy định khắt khe từ những thị trường khó tính như EU, Nhật Bản tiếp tục là trở ngại lớn. Trong bối cảnh nhu cầu toàn cầu suy yếu hoặc đối thủ hạ giá mạnh, lợi thế cạnh tranh về giá của Việt Nam cũng bị thu hẹp, đòi hỏi chiến lược dài hạn hơn, chuyển từ mục tiêu tăng sản lượng sang nâng cao giá trị gia tăng.

Thủ tướng Phạm Minh Chính giao Bộ Nông nghiệp và Môi trường (NN-MT) nghiên cứu thông tin, phối hợp với các cơ quan liên quan để có kế hoạch xử lý ngay trong thẩm quyền. Thủ tướng nhấn mạnh cần tranh thủ cơ hội, triển khai nhanh hơn việc xuất khẩu gạo, đặc biệt là gạo chất lượng cao, gạo hữu cơ, gắn với truy xuất nguồn gốc và xây dựng thương hiệu quốc gia. Song song đó, cần đẩy nhanh đề án phát triển bền vững 1 triệu ha chuyên canh lúa chất lượng cao, phát thải thấp, gắn với tăng trưởng xanh tại ĐBSCL đến năm 2030.

Ngành nông nghiệp đặt mục tiêu xuất khẩu gạo năm 2025 đạt 5,7 tỉ USD, song dự báo mới nhất chỉ còn khoảng 5,5 tỉ USD. Để đạt mục tiêu, bộ cho biết sẽ tiếp tục duy trì thị phần, tận dụng lợi thế cạnh tranh để gia tăng xuất khẩu gạo thơm vào Mỹ, nơi Thái Lan và Ấn Độ là 2 nhà cung cấp lớn nhất. Đồng thời, nghiên cứu mở rộng sang các thị trường cao cấp như EU, Nhật Bản, Hàn Quốc, Singapore, đặc biệt với sản phẩm chế biến từ gạo như bún, mì, nui, phở. Ngoài ra, giải pháp giảm chi phí logistics cũng được đặt ra nhằm mở rộng xuất khẩu sang các thị trường tiềm năng ở châu Phi và Trung Đông.

Ở góc độ doanh nghiệp (DN), ông Lâm Anh Tú, Giám đốc Công ty CP Nông sản Hoa Nắng (TP HCM), cho biết thị trường xuất khẩu chính của DN là Mỹ, nơi gạo hữu cơ chịu mức thuế đối ứng 10%. Dù mức thuế không cao nhưng do đặc thù đơn hàng nhỏ lẻ nên chi phí vận chuyển và ghép container tăng, làm giảm sức cạnh tranh. "Hoa Nắng chỉ xuất khẩu gạo thương hiệu riêng, đóng gói 1 pound (0,45 kg), từ chối các đơn hàng số lượng lớn làm nguyên liệu. Vì vậy, sản lượng gạo hữu cơ xuất khẩu giảm so với năm trước, song tiêu thụ nội địa tăng, giúp DN duy trì ổn định" - ông Tú nói.

Ông Tú cho hay ngoài gạo nấu cơm giống ST25, DN đang tập trung phát triển sản phẩm chế biến từ gạo hữu cơ như bánh gạo, bún, phở. Dòng sản phẩm này chiếm 30%-40% nguyên liệu đầu ra, dễ trồng, hiệu quả kinh tế tốt hơn và bán được giá cao hơn do không phụ thuộc nhiều vào chất lượng hạt gạo. Tuy nhiên, với đặc thù canh tác hữu cơ khắt khe, diện tích mở rộng khá chậm, mỗi năm chỉ tăng 5%-7%. Lợi nhuận bình quân một hecta lúa hữu cơ khoảng 45-50 triệu đồng, cộng thêm 40-100 triệu đồng từ tôm và thủy sản nuôi xen, giúp nông dân có thu nhập khá nếu sở hữu nhiều đất canh tác.

Ông Đỗ Hà Nam, Chủ tịch Hiệp hội Lương thực Việt Nam (VFA), tin rằng năm nay, Việt Nam sẽ vượt Thái Lan để giữ vị trí thứ 2 về xuất khẩu gạo thế giới. Nguyên nhân chính là sản lượng xuất khẩu của Thái Lan sụt giảm, trong khi Việt Nam có các giống gạo đặc sản như OM, DT, ST được thị trường ưa chuộng. Ngoài Philippines, thị trường châu Phi tiếp tục là điểm sáng khi nhập hơn một triệu tấn gạo trong 6 tháng đầu năm. Trong khi đó, việc mở rộng sang những thị trường khó tính như Nhật Bản, Hàn Quốc còn nhiều thách thức, đòi hỏi sự hợp tác chính phủ nhằm xây dựng vùng chuyên canh đạt tiêu chuẩn.

Gạo đặc sản, gạo chất lượng cao được ưa chuộng

Trong báo cáo tháng 8, Bộ Nông nghiệp Mỹ (USDA) cũng nâng dự báo xuất khẩu gạo của Việt Nam năm 2025 lên 8,2 triệu tấn, tăng 300.000 tấn so với dự báo gần nhất nhờ nhu cầu cao từ Trung Quốc và châu Phi. Ngược lại, Thái Lan chỉ được dự báo xuất khẩu 7,2 triệu tấn, qua đó mất vị trí số hai vào tay Việt Nam.

Dù vậy, TS Hà Thị Đoan Trang (Khoa Tài chính công, Học viện Tài chính) vẫn cho rằng chất lượng gạo xuất khẩu Việt Nam chưa được nâng cấp rõ rệt trong khi thị trường thế giới ngày càng ưa chuộng gạo đặc sản, gạo chất lượng cao. Theo bà, tỉ trọng gạo phẩm cấp trung bình vẫn chiếm ưu thế, làm giảm giá trị gia tăng và khả năng giữ giá khi cạnh tranh trực tiếp với Thái Lan, Ấn Độ.

Bà Trang góp ý trước áp lực cạnh tranh từ Ấn Độ, Pakistan…, Việt Nam cần chuyển mạnh sang gạo thơm, gạo hữu cơ, gạo đặc sản (như ST25, Jasmine). Bộ NN-MT đẩy mạnh kiểm soát chất lượng vùng nguyên liệu, hỗ trợ phát triển giống lúa đạt chuẩn quốc tế. DN được khuyến khích đầu tư công nghệ chế biến hiện đại, đóng gói cao cấp, truy xuất nguồn gốc để nâng cao năng lực cạnh tranh và giá trị gia tăng.

Về thị trường, ngành gạo nên giảm phụ thuộc vào Philippines, Trung Quốc (nhập khẩu giảm và thường xuyên ép giá), thay vào đó tăng cường xúc tiến thương mại tại EU, Nhật Bản, Mỹ, Trung Đông, đồng thời tận dụng ưu đãi từ các hiệp định thương mại tự do còn hiệu lực. Ngoài ra, Chính phủ cần hỗ trợ DN mở rộng phân phối trực tiếp, hạn chế phụ thuộc thương lái.

Một giải pháp quan trọng khác là hoàn thiện chính sách dự trữ quốc gia, điều tiết nguồn cung linh hoạt để can thiệp khi giá biến động. Phải nâng cấp kho dự trữ hiện đại, hỗ trợ tạm trữ cho DN nhằm tránh bán tháo mùa cao điểm. Ngoài ra, chính sách tín dụng ưu đãi và hỗ trợ lãi suất cho DN tham gia dự trữ chiến lược sẽ giúp duy trì ổn định giá trong nước.

Song song đó, ngành gạo tăng cường hệ thống thông tin thị trường, dự báo chính xác giá gạo. Việc đầu tư dữ liệu lớn (Big Data) kết nối cung - cầu toàn cầu, chia sẻ minh bạch thông tin từ sàn giao dịch quốc tế, tổ chức hội thảo dự báo xu hướng sẽ giúp cơ quan quản lý và DN chủ động điều hành xuất khẩu, cân đối sản lượng và kiểm soát rủi ro.

Với nông dân, cần chính sách đào tạo canh tác tiên tiến, giảm chi phí đầu vào, ứng phó thời tiết bất lợi. Hỗ trợ tiếp cận tín dụng, bảo hiểm nông nghiệp và các chương trình bảo vệ thu nhập trong giai đoạn giá gạo giảm sẽ bảo đảm sinh kế lâu dài. 

NGỌC ÁNH LÊ THÚY