Liệu Việt Nam có thể góp phần giảm phụ thuộc vào đất hiếm Trung Quốc?

Investing.com - Đất hiếm đang trở thành yếu tố chiến lược trong cuộc cạnh tranh công nghệ và năng lượng toàn cầu. Những kim loại này là thành phần không thể thiếu trong sản xuất xe điện, tuabin gió, điện thoại thông minh, thiết bị quốc phòng và hàng loạt công nghệ hiện đại khác. Hiện Trung Quốc vẫn chiếm khoảng 70% thị phần toàn cầu, khiến các nền kinh tế lớn như Mỹ, Nhật Bản hay Hàn Quốc phụ thuộc nặng nề vào nguồn cung từ Bắc Kinh.

Theo Cục Khảo sát Địa chất Mỹ (USGS), Việt Nam sở hữu trữ lượng đất hiếm ước tính 3,5 triệu tấn – đứng thứ sáu thế giới, tập trung chủ yếu tại mỏ Đông Pao (Lai Châu). Cùng với Trung Quốc, Nga, Brazil và Ấn Độ, Việt Nam nằm trong nhóm 5 quốc gia nắm giữ tới 90% tổng trữ lượng đã biết trên toàn cầu. Trong khi đó, các nước phương Tây chỉ chiếm chưa đến 10%.

Trong bối cảnh Trung Quốc liên tiếp siết chặt xuất khẩu đất hiếm, nhiều quốc gia đang tìm cách đa dạng hóa nguồn cung. Việt Nam nhờ sở hữu tài nguyên dồi dào, vị trí địa chiến lược và môi trường đầu tư ngày càng cởi mở, được xem là một lựa chọn thay thế đáng chú ý. Tuy nhiên, theo bài phân tích đăng trên The Diplomat ngày 20/10/2025, Việt Nam chưa thể thay thế Trung Quốc trong ngắn hạn, bởi Bắc Kinh không chỉ có lợi thế về trữ lượng mà còn sở hữu chuỗi chế biến, tinh luyện và sản xuất nam châm hoàn chỉnh – điều Việt Nam vẫn đang trong giai đoạn hình thành.

Hiện Việt Nam mới chỉ chiếm khoảng 1% sản lượng nam châm đất hiếm toàn cầu, theo số liệu của Adamas Intelligence dẫn từ Bộ Năng lượng Mỹ. Dù con số khiêm tốn, điều này cho thấy Việt Nam đã bắt đầu chuyển dịch khỏi mô hình xuất khẩu nguyên liệu thô sang sản phẩm có giá trị gia tăng cao hơn – một bước đi quan trọng để tham gia sâu vào chuỗi giá trị toàn cầu.

Cùng với đó, nhiều dự án đầu tư nước ngoài đang thúc đẩy lĩnh vực này. Một nhà sản xuất nam châm hàng đầu Trung Quốc – đối tác của Apple – đã mở cơ sở tại miền Bắc Việt Nam. Doanh nghiệp Hàn Quốc Star Group Industrial đầu tư 80 triệu USD để xây dựng nhà máy sản xuất nam châm ở Quảng Nam. Các tập đoàn công nghệ lớn như Luxshare và Foxconn cũng mở rộng sản xuất tại Việt Nam, sử dụng các linh kiện chứa nam châm trong dây chuyền lắp ráp. Môi trường đầu tư thuận lợi, chi phí lao động cạnh tranh và hệ thống hiệp định thương mại tự do rộng khắp đang giúp Việt Nam trở thành điểm đến hấp dẫn cho chuỗi cung ứng vật liệu công nghệ cao.

Dù vậy, tiềm năng này đi kèm không ít thách thức. Việc khai thác và chế biến đất hiếm đòi hỏi vốn đầu tư lớn, công nghệ tinh luyện cao, trong khi nhiều mỏ nằm ở khu vực Tây Bắc – nơi hạ tầng và logistics còn hạn chế. Ngoài ra, vấn đề môi trường và khung pháp lý cũng được xem là rào cản, bởi hoạt động khai thác đất hiếm tiềm ẩn nguy cơ ô nhiễm cao nếu thiếu quản lý chặt chẽ. Trên bình diện địa chính trị, Việt Nam cần khéo léo cân bằng giữa việc mở rộng hợp tác với Mỹ, Nhật Bản, Hàn Quốc hay Úc, và duy trì quan hệ kinh tế mật thiết với Trung Quốc – quốc gia vẫn là trung tâm của chuỗi cung ứng đất hiếm toàn cầu.

Theo kết luận của bài viết trên The Diplomat, Việt Nam có cơ hội đóng vai trò “bổ sung” quan trọng trong chuỗi cung ứng đất hiếm, giúp giảm sự phụ thuộc của thế giới vào Trung Quốc. Nếu thành công trong việc thu hút đầu tư, nâng cao năng lực tinh luyện và phát triển sản phẩm hạ nguồn, Việt Nam có thể trở thành mắt xích đáng tin cậy trong chuỗi cung ứng khu vực châu Á – Thái Bình Dương. Tuy nhiên, con đường này đòi hỏi chiến lược dài hạn, đầu tư bền vững và sự phối hợp chặt chẽ giữa chính phủ và doanh nghiệp.